Pierwsza rewolucja europejska. Podstawą kulturową kręgu cywilizacyjnego, który ukształtował się po rozpadzie Cesarstwa Karolińskiego w zachodniej Europie (łacińskiej, z Polską włącznie), stało się chrześcijaństwo rzymskie z papieżem na czele, stąd jego nazwa (obowiązująca do XVIII w. włącznie) – Christianitas lub Respublica Christiana. Nie oznacza ona, oczywiście, państwa wyznaniowego, cesarskiego czy papieskiego, ale odsyła do kultury ludności. Nowy krąg, rozwijający się na wielu polach wyjątkowo dynamicznie od XI–XIII w., odrzucał starożytne Cesarstwo Rzymskie. Wypada zwrócić uwagę na rolę dwóch wielkich zjawisk w powstającej Europie. Chodzi mianowicie o reformę Kościoła i renesans, nawiązujący do kultury starożytnej. Tak powstały w tych stuleciach fundamenty kultury europejskiej (także polskiej), nawiązującej jednocześnie do chrześcijaństwa i kulturowego antyku. Głęboki humanizm w rozwijającym się szybko kręgu cywilizacyjnym dochodził wcale szeroko do mas i elit. Uczeń znakomitego znawcy tej epoki Jaques'a Le Goffa – Robert Moore, nazwał te zmiany nie bez podstaw pierwszą rewolucją europejską. Wolny Kościół w nowym społeczeństwie. W powstającym nowym świecie społeczeństwo (kler, szlachta, chłopi, mieszczanie) uzyskiwało wolność i prawa. Kształtowały się one stopniowo od dołu (m.in. wsie czy miasta) do góry. Tą drogą m.in. po raz pierwszy daleko idące prawa i wolność uzyskał Kościół katolicki. W pierwszym tysiącleciu nigdy takich nie miał. Wedle tradycji Imperium Rzymskiego to cesarz stoi zawsze na czele Kościoła. W Kościołach powstających po upadku cesarstwa, w państwach germańskich, napastników wspierało chrześcijaństwo, ale miało być ono podległe ich władzy. Karol Wielki jako cesarz w pełni uważał się za zwierzchnika Kościoła i podejmował decyzje w sprawach ściśle religijnych. Na znany spór królów niemieckich – dążących do odnowy cesarstwa – z papiestwem (o inwestyturę) trzeba spojrzeć w perspektywie bardzo szerokiego oporu wobec tej odnowy. Sukcesem Kościoła było uzyskanie przez papieża stanowiska zwierzchnika całego Kościoła. Torowało to wyraźnie drogę zasadzie rozdziału Kościoła i państwa. Istniały spory co do realnego podziału władzy na różnych polach, ale nie brak też przykładów dobrej współpracy. Chrystianizacja odegrała bardzo poważną rolę w uzyskaniu wolności przez Kościół. Od papiestwa, pozycji biskupów, po wiejskie parafie z ich proboszczami, Kościół umacniał swą pozycję w porównaniu do poprzednich stuleci. Bardzo ważna była oczywiście bogata wewnętrzna reforma, np. katolickiego kleru. Odtąd księża mieli zachowywać celibat, nie mogli się żenić. Groziło to wręcz daleko idącą „klerykalizacją Kościoła” kosztem „świeckich wiernych”, jako ludzi w jakimś stopniu spoza Kościoła. Dalsze reformy miały to zmienić. Naśladowanie Boga-Człowieka. Jednocześnie z bieżącymi przemianami i staraniami o wolność rysowała się coraz wyraźniej na różnych szczeblach nowa postawa powrotu do źródeł chrześcijaństwa, do Ewangelii i Dziejów Apostolskich – z myślą o wprowadzeniu tych wzorców w życie chrześcijan na wszystkich szczeblach, łącznie z ogółem wiernych zostających zbytnio na uboczu. Był to przede wszystkim kult Chrystusa jako Boga-Człowieka. Uznano to już w starożytności drogą soborową, ale człowieczeństwo Chrystusa w praktyce było słabiej okazywane od Jego Boskości. Teraz kult Boga-Człowieka coraz szybciej zaczął trafiać do najszerszych kręgów chrześcijan, mężczyzn i kobiet. Wiązał się też z szybko rozwijającym się kultem Matki Boskiej i ze Świętą Rodziną, ze świętą Anną i poszukiwaniem dalszych więzów rodzinnych Jezusa i Matki Bożej. Wiara była coraz bliższa, bardziej osobista, coraz szerszym kręgom ludzi. Dla wielu naśladowanie Chrystusa stawało się drogą jak najbardziej osobistą i zarazem pilną i aktualną. Człowiek widział sam siebie w nawiązaniu do obrazu Boga stwarzającego świat (6 dni pracy i 1 dzień odpoczynku – 7-dniowy tydzień naśladował w dzisiejszym świecie pracę Boga). Waloryzacja człowieka i jego powołanie dawały głęboki sens życiu i pracy każdego mężczyzny i każdej kobiety. Le Goff jako historyk widzi wręcz w takich postawach ludzi wobec pracy źródło ogromnych ówczesnych sukcesów gospodarczych i rozwoju całego naszego kręgu cywilizacyjnego. Humanizm chrześcijański. Poczynając od kultu i naśladowania Chrystusa, kształtował się powoli humanizm chrześcijański, nakreślający osobistą drogę człowieka do Boga i jego odpowiedzialność za swoje życie. Znajdował wspólne postawy w rodzących się ośrodkach intelektualnych od XII–XIII w., np. uniwersytetach, gdzie wcześniej kształtowano humanizm w nawiązaniu do bogatej tradycji antycznej. Powoli rodził się po prostu humanizm europejski – fundament europejskiej kultury, a także oczywiście polskiej. Niebo na ziemi. Jednym z bardzo oczywistych aspektów Reformy Katolickiej stawała się konieczność podjęcia autentycznej chrystianizacji najszerszych kręgów wiernych, w gruncie rzeczy od zawsze słabo znających i praktykujących chrześcijaństwo. Naśladując bezpośrednio Chrystusa, pojawiali się już w XI w. wędrujący apostołowie, nauczający spotkanych ludzi zasad i życia prawdziwego chrześcijanina. Bardzo ważna była też budowa poważnego zaplecza intelektualnego w bliskim związku z powstającymi uniwersytetami, np. na polu teologii i prawa kanonicznego w ramach rodzącej się scholastyki. Jacques Le Goff w swej syntezie tych reform przyjmuje, że można mówić o zejściu nieba na ziemię. Ale nie oznacza to oczywiście, że nagle wszyscy stali się aniołami. Chodziło raczej o bardzo osobiste zbliżenie do Boga, Chrystusa, Matki Bożej, świętych, połączone z modlitwami, „rozmowami” ze świętymi osobami. Rodząca się mistyka chrześcijańska wyraźnie wchodziła na taką drogę zbliżenia z Bogiem i świętymi. Masowa chrystianizacja. Wielka akcja edukacyjna przygotowana przez kilka pokoleń proklamowana została w Rzymie w 1215 r. na IV Soborze Laterańskim z licznym udziałem przedstawicieli wszystkich diecezji i zakonów z rzymskokatolickiej Rzeczpospolitej Chrześcijańskiej (już z państwami Europy Środkowo-Wschodniej, jak Polska, Czechy, Węgry, Chorwacja i Skandynawia, które ok. 1000 r. weszły w nurt rzymskochrześcijański). Rozpoczęta po 1215 r. wielka akcja masowej chrystianizacji wiernych to zupełnie nowy okres w dziejach chrześcijaństwa. Znawca dziejów francuskiego społeczeństwa prof. Georges Duby pisze np. o głębokiej rewolucji we Francji w XIV w. w wyniku całej akcji naśladowania Chrystusa (Imitatio Christi). Masy świeckich chrześcijan zareagowały tak szeroko, że dawny Kościół elitarno-kapłański stał się teraz w pełni Kościołem społecznym, z ogromną przewagą ludzi świeckich, jakże czynnych, bardzo zaangażowanych, wierzących – członków Kościoła. *** Męczennicy: siewcy chrześcijan Męczeństwo oznacza w Kościele dobrowolne i świadome oddanie życia za wiarę i związane z nią wartości, szczególnie w okresie prześladowań na tle religijnym lub politycznym o antyreligijnym lub antykościelnym charakterze. Przykładem może być ks. Jerzy Popiełuszko, zamordowany w 1984 r. przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa PRL. Poniósł śmierć za wiarę, która w jego odczuciu nakazywała mu stawać w obronie praw człowieka w okresie stanu wojennego. Kościół wierzy, że krew męczenników jest posiewem chrześcijan, a śmierć męczeńska jest chrztem krwi. Wierzy też, że los męczenników, wbrew zamysłom oprawców, nie przeraża, lecz pociąga ludzi siłą św