„Państwo ze współczynnikiem humanistycznym”
Panorama Polskiego Państwa Podziemnego
Rodowód i nazwa. Cichociemni, wysłannicy polskiej armii i rządu na uchodźstwie, mieli wesprzeć ciągle kruchą strukturę podziemnego państwa. Konspiracja potrzebowała ich doświadczenia i umiejętności. Nie skakali w polityczną i militarną pustkę – w Polsce od pierwszych miesięcy okupacji kształtowała się niezwykła, obywatelska forma oporu. Skoczkowie musieli ją poznać i uznać za swoją. Było to równie ważne jak poznanie wroga i gotowość walki z nim na śmierć i życie.
Państwo podziemne było polską specjalnością w okupowanej Europie. Jugosłowianie i obywatele Związku Sowieckiego byli w stanie stworzyć potężne, centralnie dowodzone oddziały partyzanckie, nie zdobyli się jednak (bo nie byli w stanie jako poddani totalitarnego państwa) na stworzenie tego, co udało się w Polsce – obywatelskiego porozumienia mającego na celu nie tylko walkę z wrogiem, ale przede wszystkim zbudowanie nowej, lepszej Polski, choć wprost nawiązującej do tej, którą znali sprzed 1 września 1939 r. W organizowaniu konspiracyjnych struktur państwowych Polacy mieli zresztą spore doświadczenie – twórcy Polskiego Państwa Podziemnego wprost odwoływali się do Tajemnego Państwa z 1863 r. W XIX w. autorytet władzy wyobrażała pieczątka Rządu Narodowego i kryjący się pod pseudonimami „obywatele”, na czele z dyktatorem obywatelem Czarneckim – Romualdem Trauguttem; w XX w. autorytet państwa reprezentowały „czynniki miarodajne” na czele z obywatelami: Rakoniem, Sobolem, Borem i innymi.
Pojęcie Polskie Państwo Podziemne pojawiło się po raz pierwszy 24 grudnia 1943 r. na łamach londyńskiej „Polski Walczącej”. Do powszechnego obiegu wprowadził je emisariusz z Polski Jan Karski-Kozielewski, autor „Story of a Secret State” (1944).