Rzemiosło i rękodzieło bogactwem lokalnej kultury

W Turcji każdy rzemieślnik, mówiąc o swej pracy i swej branży, może używać słowa sanat, w podstawowym znaczeniu przekładanego na polski jako sztuka.

Danita Delimont/Getty Images Praca przy tradycyjnym, pionowym warsztacie w mieście Ürgüp w środkowej Turcji

Artystyczne mistrzostwo. Każdy folder reklamowy i strona internetowa zachwalające atrakcje konkretnego regionu czy miejscowości Turcji wskazują jako jeden z elementów stanowiących o bogactwie lokalnej kultury – tradycje rzemieślnicze i rękodzielnicze. Co więcej, nawet w warstwie językowej rzemiosło i rękodzieło, których się właściwie nie rozróżnia, są zaliczane do sztuk. Mowa wprawdzie o sztukach pięknych, ale też i o sztukach ręcznych – odpowiednio güzel sanatları i el sanatları. Przy czym sam termin sztuka określa nie tylko dziedzinę artystyczną, ale także mistrzostwo wykonania jakiegoś przedmiotu i wysokie kwalifikacje producenta.

Bardzo trudno niekiedy odróżnić wyroby produkowane w warsztatach rzemieślniczych, przez wykwalifikowanych mistrzów, i w warunkach domowych, gdzie dawniej zazwyczaj wytwarzało się na własne potrzeby, a jedynie nadwyżki mogły być darowane lub sprzedawane. W Turcji w domach pracują najczęściej kobiety, podczas gdy warsztat rzemieślniczy był domeną mężczyzn.

Warsztat i mistrz. Organizacja tradycyjnego warsztatu rzemieślniczego przypomina tę znaną w Europie już od średniowiecza, a działającą w ramach szerszej struktury cechowej (lonca). Na czele przedsiębiorstwa stał w pełni wykwalifikowany w zakresie swej specjalności i posiadający na własność wszelkie narzędzia mistrz (usta). Podlegali mu czeladnicy (kalfa), posiadający już pewne umiejętności zawodowe, ale wciąż jeszcze doskonalący się pod okiem mistrza. Najniżej w hierarchii tego układu zawodowego stał uczeń (çırak) – chłopiec do wszystkiego.