Wśród setek tysięcy listów przeczytanych przez cenzorów w ostatnich miesiącach 1944 r. (nowe polskie władze już w lecie 1944 r. wprowadziły cenzurę wojenną) nie brakowało również tych dotyczących ziem za Bugiem, a że temat był aktualny i gorący – nie tylko je wyłapywano, ale fragmenty umieszczano w specjalnych biuletynach wysyłanych najwyższym władzom. Prezentujemy fragmenty pochodzące z dwóch sprawozdań przechowywanych w warszawskim Archiwum Akt Nowych, zespół Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, sygn. I/78, k. 2-7, 14-15. Ściśle tajne! Oddział Nr IV M.p. dn. 10 grudnia 1944 r. Nr 048 Przewodniczący Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego Ob. Edward Bolesław Osóbka Morawski Sprawozdanie za miesiąc listopad br. [1944] Cenzura Wojenna opracowała przez swoje punkty Cenzury 710.010 listów i telegramów, przy czym wyjawiliśmy charakterystyczne dane na następujące zagadnienia: (…) XII. Repatriację porusza wielki odsetek korespondencji. Z 113 wybranych wypowiedzi przytaczamy: Listy do ZSRR od żołnierzy: „Mamo! Sprawa przyjęcia polskiego obywatelstwa musi być załatwiona, gdyż faktycznie znajdujemy się za granicą. Trzeba Wam starać się przez Z[wiązek] P[atriotów] P[olskich]”. Inny pisze z zapartym oddechem – „dzisiaj wziąłem do ręki gazetę i przeczytałem o przesiedleniu Polaków i Ukraińców. Jeżeli zostaniesz wezwany do rejestracji, to się nie namyślaj, natychmiast zgódź się na wyjazd do Polski”. Tylko ten co patrzy na Londyn oczekuje: „Oczekujcie kiedy przyjdzie odpowiedni moment… zgoda między samymi Polakami w Lublinie i Londynie” – bo jeżeli nie to – „zginiemy wszyscy, muszą się pogodzić”. Jest wiele rzeczowych przemyśleń: „Żono, jak bym Ci radził nie spieszyć, tutaj teraz życie jest 100% droższe”. „Żoneczko! … Tutaj ludzie bardzo dziwni, skąpi, nas Wołyniaków nie uważają za Polaków”. A inny dodaje „ludzie nie specjalnie uprzejmi, nie wierzą nam, uważają nas za czerwonych”. (…) Ściśle tajne! PKWN Resort Bezpieczeństwa Publicznego Wydział Cenzury Wojennej Oddział Nr IV M.p. dn. 28.XII.1944 r. Nr 084 Do Kierownika Resortu Spraw Zagranicznych Ob. Osóbki Morawskiego DONIESIENIE SPECJALNE dotyczy repatriacji Wśród opracowanej korespondencji naszymi Oddziałami C[enzury] W[ojennej] w ilości szt[uk] 65782 w okresie do 10 grudnia br. ujawniono 86 wypowiedzi pochodzące od ludności cywilnej i wojskowych, dotyczące zagadnienia repatriacji. Z najbardziej charakterystycznych przytaczamy. (…) 1. Adresat Jadwiga Kozłowska, Lublin, Królewska 13-18 Nadawca Wiszniewska, St. Łańcut, Rynek 23 Wyciąg z listu 17.XI.44 r. „Kochani! Najsmutniejszym jest to, że trzeba opuścić rodzinne kochane miasto Wilno, miasto gorących i prawdziwych Polaków. A jakże się będą czuli Litwini bez swojej większości narodowej, Polaków? Żądajcie od komisji, która zajmuje się wysiedleniem ludności polskiej z Wilna, dowodów pisemnych przesiedlenia-ewakuowania oraz wypłaty ekwiwalentu i zapomogi w naturze (zboże)…”. 2. Adresat Anna Zając, wieś Korychnie, pocz[ta] Jarczów, pow[iat] Tomaszów Lub[elski] Nadawca Janina Zając, maj[ątek] Jarostawiec, pocz[ta] Horyszów, woj. lubelskie Wyciąg z listu 20.XI.44 r. „Kochana Mamo! I napiszta mi czy już naszych Ukraińców wywieźli czy ni do koło nas to wywożą i w sitniku to zarżnęli 5 rodzin, jak przyjechała ta ich policja wysiedlać to się bronili działkami i dalej siedzą, ale już dużo wiosek wysiedlili”. 3. Adresat Zofia Zawistowicz, Lublin, Szopena 24, Urząd Miar Nadawca nieujawiony (Mordy) Wyciąg z listu 21.XI.44 r. „Najukochańszy mój Stachuńku! Wiesz u nas kotłuje się jak w garnku, wszyscy gadają o tym przesiedleniu Polaków za granicę do Polski. Od 10.XI. jest Komisja, która składa się z dwu Sowietów (Żydów) i oni zapisują chętnych na wyjazd, piszą nawet do tych miejscowości, które do tego czasu okupowane [są] przez niemców. Sporo ludzi zapisało się. My osobiście siedzimy spokojnie i nie mamy na razie zamiaru”. 4. Adresat Stefan Morozowicz, wieś Mlosek, pocz[ta] Otwock, zagroda Edwarda Lecka, gm[ina] Wiązowna Nadawca Z. Tieber, Lwów, Pełczyńska 37 m. 5 Wyciąg z listu 11.XI.44 r. „Kochany Panie! Wie pan zapewne, że wywiera się tu silny nacisk na Polaków i Żydów