Plany zagospodarowania. W lipcu 1944 r. promoskiewski Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego zawarł z rządem ZSRR tajne porozumienie w sprawie polsko-sowieckiej granicy państwowej i przyszłej granicy Polski na Odrze i Nysie. Front stał wtedy jeszcze na Wiśle, ale wyrok historii już zapadł. Polscy komuniści zaakceptowali plan Józefa Stalina przesunięcia Polski na zachód (linia Odry/Nysy za linię Curzona). Mogli więc przystąpić do przygotowania planów zagospodarowania nowych ziem.
W grudniu 1944 r. przy Prezydium PKWN utworzono Biuro Ziem Zachodnich, kierowane przez Edmunda Giebartowskiego, prawnika, przedwojennego i powojennego działacza politycznego i urzędnika państwowego. Skorzystało ono z dorobku m.in. podobnej agendy przy Delegaturze Rządu II RP na Kraj. Wiosną 1945 r. w Krakowie powołano, kierowane przez statystyka dr. Rajmunda Buławskiego, Biuro Studiów Osadniczo-Przesiedleńczych. Buławski do pracy w Radzie Naukowej Biura wciągnął kilkudziesięciu demografów, socjologów, statystyków i ekonomistów, którzy przygotowali raporty o tzw. stanie wyjściowym akcji osadniczej i podpowiadali pomysły na sprawne zagospodarowanie nowych ziem. Niektóre wręcz utopijne. Jeden z socjologów, zatroskany dekompozycją lokalnych więzi społecznych, zaproponował, aby przesiedlić całą polską ludność (wsiami i miastami) ze wschodu na zachód, w ślad za przesuniętymi granicami. Sam Buławski pisał o kształtowania nowego, „zachodniego” Polaka – postulował, aby nad Odrę kierować ludzi rzutkich, zdrowych, bez chorób psychicznych.
Z kolei prof. Wincenty Styś proponował na zniszczonych działaniami wojennymi ziemiach budowę od podstaw wzorcowych wsi, z racjonalnie przestrzennie rozplanowanymi działkami rolnymi i gospodarstwami, ze wspólnym pastwiskiem i spółdzielnią maszyn rolniczych oraz pozostałą wiejską infrastrukturą: wodociągiem, remizą strażacką, warsztatami rzemieślników, sklepem, świetlicą, kościołem i szkołą.