48 lat z Północną Grupą Wojsk Radzieckich

Polacy, Rosjanie, Niemcy, Czesi. Ziemie Odzyskane, których nazwa nawiązywała do „odzyskanego” w 1938 r. Zaolzia, miały dwóch, a na początku ich zagospodarowywania nawet więcej gospodarzy. Poza tymczasową sowiecką administracją w postaci wojennych komendantur i budowaną od podstaw polską administracją, sowieccy komendanci, mimo sprzeciwu Polaków, powoływali bądź tolerowali powstające samorzutnie niemieckie samorządowe władze (niekiedy z niemiecką porządkową milicją), bo te zdejmowały z nich sporo obowiązków związanych z pobytem na tych ziemiach jeszcze setek tysięcy Niemców. Na Dolnym Śląsku, głównie w Strzelinie i okolicach, mieszkało parę tysięcy potomków Czechów osiadłych tam w XVIII w. Oni też powołali własne władze z czeską milicją. Kiedy w czerwcu 1945 r. prawie doszło do wojny między Polską a Czechosłowacją o przebieg granicy (konflikt został powstrzymany przez Stalina), a czechosłowackie wojska zajęły m.in. Kudowę, zdecydowano o repatriacji Czechów. Ich weryfikację prowadził mjr Kratky, szef Czechosłowackiej Misji Repatriacyjnej. Zgermanizowanych odesłano do Niemiec, a resztę do dawnej ojczyzny. Nieliczni, przeważnie z małżeństw mieszanych, mieszkają w Polsce do dziś. Marszałek Konstanty Rokossowski, pierwszy dowódca PGWR, nie był jedynym sowieckim współgospodarzem tych ziem. Na nadodrzańskich terenach, w pasie od Szczecina po Świnoujście i w paru miejscach na zachodnim i środkowym Wybrzeżu pozostała część jednostek 1. Frontu Białoruskiego marszałka Gieorgija Żukowa. Po zakończeniu wojny, pod jego dowództwem, w sowieckiej strefie okupacyjnej też utworzono Grupę Wojsk Radzieckich oraz sowiecką Wojskową Administrację Niemiec z siedzibą w Berlinie. Polska administracja z terenów zajętych przez żołnierzy Żukowa musiała współpracować z ich dowództwem w Berlinie, a do tzw. enklawy polickiej, gdzie Rosjanie demontowali poniemiecką fabrykę syntetycznej benzyny, wstępu w ogóle nie miała. Było też parę garnizonów, jak choćby baza Floty Bałtyckiej w Świnoujściu, podporządkowanych dowództwom w Leningradzie bądź w Moskwie. Tę mozaikę gospodarzy Ziem Odzyskanych uzupełnia jeszcze umiędzynarodowione zarządzanie szlakiem wodnym na Odrze, odrzańskim rzecznym taborem i nabrzeżami w porcie szczecińskim, z udziałem Polaków, Rosjan, Niemców i Czechosłowaków. Wojenne komendantury. W miarę przesuwania się przez Polskę frontu wschodniego Rosjanie w kolejnych miastach i gminach powoływali swoje wojenne komendantury. Ich tworzenie na zdobytym terytorium dopuszczała konwencja haska z 1907 r. 26 lipca 1944 r. PKWN podpisał z rządem ZSRR porozumienie, które przewidywało, że w strefie działań wojennych władza i odpowiedzialność we wszystkich sprawach dotyczących prowadzenia wojny „koncentruje się w ręku wodza naczelnego wojsk radzieckich”. PKWN miał przejmować administrację cywilną i nią kierować z chwilą, gdy jakaś część terytorium Polski przestanie być strefą bezpośrednich operacji wojennych. Zakładano, że będą to tereny leżące 60–100 km za linią frontu. W praktyce sowieckie komendantury zaczęto likwidować – i to nie wszędzie – dopiero po zakończeniu wojny (w maju 1945 r. było ich 529). Dbały one o bezpieczeństwo na zapleczu frontu i sprawny przerzut nowych żołnierzy i wojskowego sprzętu. Okazały się przydatne w instalowaniu promoskiewskich władz, były zapleczem dla sowieckich doradców i oddziałów NKWD zwalczających antykomunistyczne podziemie, oddziałów rekwirujących żywność, furaż i inne dobra na utrzymanie Armii Czerwonej oraz oddziałów trofiejszczyków wyspecjalizowanych w demontażu i rabunku całych fabryk czy linii kolejowych. Grabieże i gwałty „osobników w mundurach radzieckich”. W drodze na Berlin przez Polskę przeszło ponad 3 mln sowieckich żołnierzy. Tysiące z nich, za przyzwoleniem przywódców z Kremla i swoich dowódców, już w Polsce i na o wiele większą skalę na ziemiach Trzeciej Rzeszy dopuszczało się grabieży, gwałtów i zabójstw. W Polsce fala sowieckiej przemocy wzmogła się w czerwcu i lipcu 1945 r., kiedy po kapitulacji Niemiec i naturalnym rozluźnieniu dyscypliny setki tysięcy krasnoarmiejców wracało do domu. Na wysokim poziomie utrzymywała się jeszcze w 1946 r., póki Rosjanie nie uporali się ze swoimi maruderami, ozdrowieńcami z wojskowych szpitali i dezerterami. Zagospodarowanie Ziem Zachodnich przebiegałoby o wiele szybciej i mniejszym kosztem, gdyby nie ogromna liczba przestępstw popełnianych przez „osobników w mundurach radzieckich i WP”, jak z uwagi na ówczesną polityczną poprawność pisano w milicyjnych meldunkach i ich dekadowych wykazach sporządzanych w Komendzie Głównej MO. W każdym z wykazów z 1945 r., choć nie zawsze uwzględniały one wszystkie województwa, znajdziemy po ok. 100 meldunków o grabieży mienia, zabójstwach i gwałtach. Pisane są kulawą polszczyzną i drastyczne: 22 czerwca w Chorzowie „dwóch osobników w mundurach sowieckich zastrzelili (…) i jego córkę (…) oraz zgwałcili jego żonę, poczem pobili ją do nieprzytomności, wybijając jej oczy. Osobnicy poza tym zrabowali garderobę i zbiegli”. 8 listopada „na powracających z Niborgu do Lany 2-ch ob. napadło 2-ch żołnierzy sowieckich i obrabowało ich, następnie kobietę zgwałcono. Z chwilą, gdy ich stawiano do rozstrzału nadjechał patrol milicji z Posterunku M.O. Lany. Sowieci (…) otworzyli ogień, zabijając Komendanta Posterunku M.O. kpr. Klickiego Jana i kpr. Białoszewskiego Jana. Żołnierzy sowieckich zatrzymano”. Ofiary przemocy seksualnej często mordowano, podobnie jak broniących ich mężów czy ojców. Gwałcono Polki, autochtonki, Niemki, wracające z niemieckich obozów do domów więźniarki i przymusowe robotnice. W pierwszym wykazie meldunków z lipca 1945 r. podano, że „osobnicy w mundurach radzieckich” w okresie od 20 lutego do 15 czerwca w powiecie Świecie dokonali 100 napadów, 530 kradzieży i 300 gwałtów, a w powiecie Chojnice 209 kradzieży, 5 zabójstw i 104 gwałty. Najmłodsza ofiara gwałtu miała 4 lata. Odnotowano gwałt na mężczyźnie, a „we wsi Wysoko-Małe pow. ostrowskiego osobnik w mundurze radzieckim dopuścił się sodomii (gwałtu) na kozie gospodarza Blaszczaka”. Większość przestępstw zgłoszono na Pomorzu, w Wielkopolsce i na Śląsku. Tędy na Ziemie Odzyskane jechali zabużanie i przesiedleńcy z Polski centralnej. Były tu powiaty, w których stacjonowało po kilkadziesiąt tysięcy sowieckich żołnierzy, z których tysiące leczyły się z ran i chorób w zajętych na szpitale klasztorach, dworach i szkołach. Same Ziemie Odzyskane przypominały Dziki Zachód. Dobytku i życia nie tracił ten, kto szybciej sięgał po broń. Plagą było „szerzące się opilstwo”, które Stanisława Piaskowskiego, pełnomocnika rządu na okręg Dolny Śląsk, zmusiło do wydania w 1946 r. zakazu sprzedaży i wyszynku alkoholu osobom umundurowanym. Grupy „osobników w mundurach radzieckich” dokonały kilkudziesięciu napadów na gorzelnie, młyny i sklepy oraz kilkaset (zgłoszonych milicji) na wiejskie gospodarstwa i mieszkania w miastach. Kradziono konie (łącznie z wozami), krowy, garderobę, buty, rowery, zegarki, alkohol, pościel, papierosy i złotówki. Historyk Marcin Zaremba w „Wielkiej Trwodze” zauważa, że w Polsce wracający z Niemiec do kołchozowej biedy czerwonoarmiści mieli ostatnią szansę na wzbogacenie się. W powiecie Susz grasowała „banda koniokradów składająca się przeważnie z dezerterów Armii Czerwonej”. W Biadkach rabunku męskiej i damskiej garderoby dokonał „pewien osobnik w mundurze z odznakami generała radzieckiego”. 5 listopada 1945 r. we wsi Mulek pow. Rastenburg (dziś Kętrzyn) „pojawiła się grupa ludzi w mundurach Armii Czerwonej, która napada i grabi miejscową ludność mazurską, gwałci dziewczęta i zrywa flagi narodowości polskiej rzucając w błoto i depcząc nogami”. W Ścinawie 30 czerwca 1946 r. „kilku żołnierzy AC w celach rabunkowych zamordowało Sztajnlajba, który jako repatriant jechał na ziemie zachodnie”. Itd. Zbrodnie bez kary. Ginęli powracający z jarmarków chłopi i kupcy, osadnicy, urzędnicy (m.in. starosta z Namysłowa), i nie było tygodnia bez meldunków o rozbrojeniu, postrzeleniu i zabiciu (w sumie kilkudziesięciu) interweniujących polskich milicjantów, żołnierzy, strażników kolejowych i funkcjonariuszy UB. W Drawsku w 1945 r. „przez osob. w mundurze radz. z oznakami oficerskimi” został zastrzelony komendant MO, a rok później z rąk „żołnierzy AC” zginął wracający z odprawy w Szczecinie szef miejscowego Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa. Początkowy entuzjazm dla „wyzwolicieli” szybko wygasał, a narastał strach przed bandytami w sowieckich mundurach. Polityczne konsekwencje tej sytuacji dostrzegało kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej. Edward Ochab (wówczas minister administracji publicznej) uważał, że Armia Czerwona powinna opuścić Polskę, pozostawiając tylko oddziały w ważnych punktach komunikacyjnych. Polemizując z tym stanowiskiem, Władysław Gomułka na plenum KC mówił: „Nie jesteśmy w stanie walki z reakcją przeprowadzić bez Armii Czerwonej. To coś mówi o bazie. (…). Niesłusznym byłoby żądanie wycofania wojsk. Nie mielibyśmy swoich sił, aby postawić na ich miejscu”. Oparta na sowieckich bagnetach nowa władza nie oparła się dyktatowi Kremla przy ustanawianiu pobytu PGWR w Polsce i długo nie radziła sobie z powojennym bandytyzmem, co nie świadczy, że „osobnicy w radzieckich mundurach” zawsze i wszędzie byli bezkarni. 2 sierpnia 1945 r. w pociągu na dworcu w Szamotułach „60-u żołnierzy radz., będących w stanie pijanym zaczęło rabować mienie ludności cywilnej. Milicja w sile 20-u ludzi przybyła celem interwencji. Żołnierze otworzyli ogień. W wyniku walki zabity został jeden milicjant i 5-u żołnierzy radz., zaś 6-u żołnierzy zostało rannych, prócz tego 10-u pasażerów zostało rannych”. „10.10.45 r. w Szczecinie przy ul. Szwarewerst 7 m. 5 nieznani osobnicy w mundurach Wojsk Sowieckich napadli na Marię B. i jej kuzynkę. Podczas interwencji milicji wynikła walka, w wyniku czego został raniony milicjant kpr. Rudnicki Wacław i zabita kobieta nieznanego nazwiska. Ze strony przeciwników zostało zabitych 2-ch napastników”. „31.1.46 r. w Dużym Rakowie, pow. Kwidzyń podczas rabunku u Krakowskiej Janiny został zabity jeden z napastników w mundurze Armii Czerwonej, przez Ochronę tejże wsi”. W archiwalnej teczce zachowały się wykazy tych przestępstw sporządzone w języku rosyjskim. Zapewne otrzymywali je sowieccy doradcy. Ujętych sprawców przekazywano dowódcom i sowieckim władzom śledczym. Dalszy ich los nie jest znany. Marcin Zaremba przyznaje, że w żadnym mu znanym dokumencie nie znalazł informacji, aby Polacy byli wzywani na świadków przez sowieckie sądy polowe. Mała Moskwa. Koniec wojny zastał żołnierzy 2. Frontu Białoruskiego marszałka Rokossowskiego w północnej Brandenburgii, w Meklemburgii i na odbitym od Niemców duńskim Bornholmie. Dyrektywą nr 11097 Naczelnego Dowództwa ów front 10 czerwca 1945 r. przekształcono w Północną Grupę Wojsk Radzieckich w Polsce, która razem z 4. Armią Lotniczą na początku liczyła ok. 300 tys. żołnierzy, których trzeba było karmić i zakwaterować. Dowództwo miało się rozlokować w okolicach Łodzi (czasowo w Bydgoszczy). Ale ani te miasta, ani Toruń, w którym wojenny komendant miasta w czerwcu zażądał od polskich władz 1200 kwater dla oficerów i 120 lokali na biura, nie zostały główną kwaterą sztabu Rokossowskiego. Marszałek wybrał Lignicę (tak wtedy zwano Legnicę), drugie co do wielkości miasto na Dolnym Śląsku, zdobyte już 9 lutego i mało zniszczone, w przeciwieństwie do zamienionego w twierdzę Wrocławia. Legnica była ważnym węzłem kolejowym i drogowym, miała nowoczesne koszary, duży szpital i lotnisko. Rokossowski przekonał do tej lokalizacji swoje Naczelne Dowództwo i polski rząd, mimo protestów zgłaszanych przez pełnomocnika rządu na Dolny Śląsk, który tu, a nie w zniszczonym Wrocławiu, już ulokował niektóre urzędy o wojewódzkiej randze. W lipcu Rosjanie powtórnie zdobyli leżące nad Kaczawą miasto. Z lewobrzeżnej części Legnicy wyrzucili wszystkich Polaków i Niemców oraz polskie urzędy. Kiedy po miesiącu Polakom pozwolono wrócić, okazało się, że trzecia część miasta jest strefą zamkniętą. Gmachy publiczne zamieniono na budynki sztabowe, oficerskie rodziny zajęły najlepsze kamienice, a generalskie willowy Tar