Do czego służyło wydobycie rudy uranowej w Polsce

Na tropie nuklearnego surowca. O istnieniu w Sudetach rud uranu wiedziano już w latach 20. XX w., ale początkowo traktowano go jako produkt uboczny i wywożono na hałdy. II wojna światowa sprawiła, że niedoceniany dotąd pierwiastek nabrał fundamentalnego znaczenia. Kiedy Stalinowi doniesiono o amerykańskim projekcie atomowym Manhattan, sowiecki program nuklearny nabrał tempa. Projekt nie mógł ruszyć bez podstawowego surowca: uranu – źródła izotopu 235. Jeszcze przed kapitulacją III Rzeszy rozpoczęto gorączkowe poszukiwania złóż. Sowieccy geologowie rozproszyli się po całym obszarze zajętym przez Armię Czerwoną, od Saksonii przez Czechosłowację aż po Bułgarię. W Polsce trafili do Kowar na Dolnym Śląsku. Sowiecki wywiad wiedział o złożach uranu na ziemiach zachodnich już w 1945 r. Wkrótce naukowcy potwierdzili istnienie złóż, co otworzyło drogę do podpisania umowy o współpracy naukowo-technicznej między Polską a ZSRR. Na jej mocy 1 stycznia 1948 r. powołano do życia przedsiębiorstwo Kuznieckije Rudniki, znane również jako Zakłady Przemysłowe R-1. Strona sowiecka zobowiązała się do dostarczenia niezbędnych urządzeń, technologii oraz kadry naukowej. Wydobycie rudy uranowej prowadzono w kopalniach Wolność w Kowarach, Kopaliny w Kletnie (Kotlina Kłodzka) i w Miedziance koło Jeleniej Góry. W pierwszym okresie trzon kadry inżynierskiej stanowili specjaliści sowieccy – geolodzy i geofizycy. Wydobycie. W 1950 r. w zakładach R-1 wydobyto 51 ton rudy. Z Kowar urobek wywożono tzw. legnicką kolumną samochodową, składającą się z kilkudziesięciu pojazdów i kończącą swą trasę właśnie w Legnicy, skąd surowiec leciał samolotem do ZSRR. W szczytowym momencie – na początku lat 50. – w zakładach R-1 pracowało niemal 8 tys. ludzi. Początkowo duży procent stanowili żołnierze Wojskowych Batalionów Pracy, ale szybko z nich zrezygnowano ze względu na niską wydajność i dyscyplinę. Produkcja miała oczywiście charakter poufny. Kowary i całą okolicę objęto zaostrzonymi środkami bezpieczeństwa. Na rogatkach stały punkty kontrolne, gdzie sprawdzano każdy samochód, który wjeżdżał do miasta, na ulicach były liczne posterunki wojskowe. Sposobem na zachowanie tajemnicy było też wyeliminowanie z biurokratycznej nomenklatury i korespondencji słów uran czy ruda uranu. Pisano o poszukiwaniu metali nieżelaznych. Do ZSRR oficjalnie wywożono zaś ziemię odpadową. Rosjanie za jej każdy kilogram płacili Warszawie 31 rubli transferowych. Zasoby rud uranowych szybko jednak malały, ponadto w połowie lat 50. pierwiastek zaczął tracić strategiczne znaczenie, gdyż do arsenałów wojskowych wprowadzono bomby wodorowe. Polskie ambicje. W 1956 r., w związku z rozluźnieniem współpracy polsko-sowieckiej, rosyjscy specjaliści zaczęli opuszczać Sudety. Ambitne plany związane z kowarskim uranem miał teraz Władysław Gomułka. Był przekonany, że złoża zapewnią paliwo potrzebne do rozbudowy rodzimego przemysłu jądrowego. Planowano nawet budowę pierwszych elektrowni atomowych nad Bugiem i Narwią. Polska nie dysponowała jednak jakąkolwiek infrastr