Rzeki miały wpływ na bieg historii

Wspólna przeszłość. W starożytności wzdłuż Dunaju i Renu przebiegał limes (granice) Cesarstwa Rzymskiego. Odgradzały one wspólnie śródziemnomorską cywilizację od barbarii Germanii czy Sarmacji. W średniowieczu w dorzeczu obu rzek znajdowało się centrum Świętego Cesarstwa Rzymskiego: Akwizgran (wśród dopływów dolnego Renu) był stolicą Karola Wielkiego, a Ratyzbona (nad górnym Dunajem) stała się siedzibą sejmu Pierwszej Rzeszy. O Renie opowiada germańska „Pieśń o Nibelungach”; jej główny bohater Zygfryd pochodził z Xanten nad tą rzeką. Imponującą, XIX-wieczną wersję Walhalli, mitycznego pałacu poległych, zbudował tuż nad Dunajem pod Ratyzboną król bawarski w 1842 r. jako niemiecki panteon. Po rozwiązaniu Rzeszy przez Napoleona (1806 r.) został miejscem nieśmiertelnych Niemców. Był to już czas, gdy obie rzeki zaczęły zyskiwać całkiem odmienną symbolikę i mitologię. Narodowy Ren. Od XVII do XX w. Ren był rzeką niezgody między Francją i Niemcami. Ludwik XIV uważał, że przyszłość cywilizacji francuskiej rozstrzygnie się nad Renem; uznał rzekę za naturalną granicę Francji i zaanektował Alzację ze Strasburgiem. Potem wpływy francuskie były w Nadrenii silniejsze niż gdziekolwiek indziej w Niemczech – aż po jakobińską republikę moguncką z lat 1792–93, która zabiegała o włączenie do republiki francuskiej. Z drugiej strony utworzony przez Napoleona w 1806 r. Związek Reński był przez niemieckich patriotów z oburzeniem odrzucany jako twór wasalny. A ich pieśń „Straż na Renie” o utrzymaniu „ojczulka Renu” nie jako rzeki granicznej, lecz „niemieckiego nurtu”, była po 1840 r. nieoficjalnym hymnem Niemców, nabierając po wojnie francusko-pruskiej 1870/71 r. coraz bardziej szowinistycznych tonów: „Jak grzmot rozlega się wołanie, niczym chrzęst broni i łoskot kipieli: Nad Ren, nad Ren, nad niemiecki Ren! Kto chce być strażnikiem tego nurtu. Kochana ojczyzno, możesz być spokojna; mocna i wierna jest straż nad Renem”. Ren stawał się symbolem narodowej jedności, a potem także rasowej czystości. Rzeką odgradzającą, a nie sąsiedzką. W europejskiej pamięci kojarzy się z krwawym „Złotem Renu” Wagnera, podstępną Lorelei, która swym pięknem przywodzi flisaków do zguby. Wieloetniczny Dunaj. W tym czasie Dunaj – przepływający przez dzisiejszą Austrię, Słowację, Węgry, Chorwację, Serbię, Rumunię, Bułgarię i Ukrainę – uchodził nie tyle za rzekę graniczną, co za macierz wielonarodowej monarchii habsburskiej, a w XX w. za zwornik środkowej Europy. Tak w każdym razie skomponował piękną biografię Dunaju Claudio Magris, włoski eseista. (Co prawda trochę na wyrost, ponieważ zlewisko tej rzeki nie obejmuje ani wschodnich Niemiec, ani Polski – przecież także należących do Europy Środkowej). W europejskim przekazie Dunaj kojarzy się z walcem wiedeńskim i operetkami Franza Lehára, jest kosmopolityczną rzeką mieszających się ze sobą kultur, religii i narodów, a nie ich zbrojnego sąsiedztwa. A przecież nad jego brzegami także toczył