Dynastie starożytnych Indii

Po przybyciu Ariów. Co najmniej kilka wieków zajęło utrwalanie się pozycji aryjskich przybyszów, którzy jako lud nomadyczny karczowali lasy i nad brzegami rzek zakładali niewielkie osady, stopniowo przystosowując się do osiadłego trybu życia. Podporządkowywali swojej władzy coraz rozleglejsze tereny, tworzyli na nich struktury administracyjne i powoli stawali się władcami małych aryjskich księstewek. Wraz ze wzrostem znaczenia poszczególnych organizmów państwowych dochodziło do rywalizacji pomiędzy ich władcami. Państwo Bharatów i bitwa dziesięciu królów. W wyniku walk powstała silna monarchia Bharatów (Bharatwarsza). Z „Rigwedy” dowiadujemy się o „bitwie dziesięciu królów” nad rzeką Rawi ok. XIV w. p.n.e. Stoczył ją Sudas, władca Bharatów, ze sprzymierzonymi klanami pod wodzą Puru. Zwyciężyli Bharatowie, co zapewniło im panowanie nad większością obszaru Indii Północnych przez kolejnych kilka wieków. Rozwój państwa spowodował zmianę struktur osadniczych, dając początek miastom, a także uzasadniał potrzebę istnienia silnego przywódcy mającego zwierzchność nad całością terytorium (idea suzerena). Arjawarta. Na przełomie VII/VI w. p.n.e. terytorium między Himalajami na północy a górami Windhja na południu oraz między Morzem Arabskim na zachodzie a Zatoką Bengalską na wschodzie, zamieszkane przez liczne szczepy i plemiona, zaczęto określać ogólnym terminem Arjawarta (kraj Ariów). Istniały tam wielorakie formy sprawowania władzy oraz organizmy państwowe o różnym poziomie organizacji. Historycy zgodnie jednak twierdzą, że na znaczeniu zyskiwały stopniowo przede wszystkim państwa i państewka leżące na wschodzie tego obszaru, zwłaszcza te o ustroju monarchicznym. Ze źródeł historycznych wynika, że podstawową kategorią organizacyjną było terytorium (dźanapada). Wiemy o istnieniu szesnastu głównych dźanapada, jednak tylko niektóre z nich zdołały utrzymać swoją pozycję i przekształcić się w silne i trwałe twory państwowe. Do takich należały królestwo Awanti (okolice dzisiejszego miasta Udźdźajn); potężne królestwo Kosala ze stolicą w Ajodhji; królestwo Kaśi (ze stolicą w Kaśi, dziś Waranasi/Benares) – w czasach przedbuddyjskich najpotężniejsze spośród wszystkich szesnastu; państwo Gandhara ze stolicą w Takszaśili (dziś Taksila w Pakistanie), wspominane w „Rigwedzie” i „Mahabharacie”, siedziba słynnego uniwersytetu; królestwo Śurasena ze stolicą w Mathurze, którego władca Awantiputra był jednym z pierwszych uczniów Buddy i które ostatecznie utraciło swą suwerenność na rzecz królestwa Magadhy; wreszcie Magadha (obecny stan Bihar), której pierwszą stolicą była Radźagriha (obecnie Radźgir), drugą Pataliputra (dziś Patna) – w przyszłości siedziba najpotężniejszych władców Indii epoki przedmuzułmańskiej. Epoka dziewięciu Nandów. O organizacji politycznej Indii (zwłaszcza Północnych) ok. VI w. p.n.e. wiadomo już więcej. Informacje zawarte w źródłach buddyjskich, dźinijskich oraz greckich pozwalają np. po raz pierwszy w historii północnych terytoriów subkontynentu ustalić w miarę dokładną chronologię wydarzeń. Ponadto dostarczają przykładów trwałego anektowania terytoriów. Dotyczy to przede wszystkim królestwa Magadhy, zwłaszcza od czasu, kiedy jego władca Adźataśatru pokonał konfederację plemion (tzw. konfederację Wadźdźich, zrzeszającą państwa o ustroju republikańskim) i przeniósł stolicę z Radźagrihy do Pataliputry. W V i IV w. p.n.e. pod panowaniem Magadhy znalazły się zarówno królestwa, jak i państwa o ustroju republikańskim na wschodnich terenach Arjawarty. W literaturze indyjskiej nazywa się ten okres epoką dziewięciu Nandów. Trwał on najprawdopodobniej do 323 r. p.n.e. Pochodzenie Nandów nie jest znane, jednak istnieją uzasadnione przypuszczenia, że wywodzili się z niższych warstw społecznych. Wiadomo też, że byli wyznawcami dźinizmu. Źródła historyczne potwierdzają, że przez pewien czas ich zwierzchność obejmowała także państwo Kalingi (dzisiejsza Orisa), a prawdopodobnie również część Dekanu. Ze źródeł greckich wynika, że Nandowie panowali nad Pańdźabem (obecnie rejon pogranicza indyjsko-pakistańskiego), a zatem – najprawdopodobniej jako pierwsi w historii subkontynentu – władali terytorium o tak imponującym zasięgu. Królestwo Nandów utraciło supremację na rzecz państwa Maurjów (o którym dalej), ale stworzony przez nich organizm państwowy stał się podwalinami przyszłego imperium. Satrapie Aleksandra. Gdy w drugiej połowie IV w. p.n.e. Aleksander Macedoński najechał perskie imperium, greckie wojska znalazły się nad rzeką Indus, na terenie Pańdźabu. Ponieważ wyprawa greckiego władcy nie została zaplanowana jako inwazja na Indie, działania wojskowe objęły tylko obszar po rzekę Bjas, będącą granicą perskiego panowania. Na tych terenach, po dokonaniu podboju, Aleksander założył trzy satrapie, które oddał pod panowanie lennych władców indyjskich. Wprowadził jednak na ich obszarze własną organizację administracji oraz pozostawił tam garnizony greckiego wojska. Imperium Maurjów. Po śmierci Aleksandra na terytoriach przez niego podbitych zapanował chaos, co wykorzystał młody Ćandragupta Maurja. Przy wsparciu Ćanakji, swego przyjaciela i doradcy, pokonał on króla z dynastii Nandów i objął tron Magadhy – zorganizowanego, silnego i bogatego królestwa. Rozwinęło się ono w imperium Maurjów (322–185 p.n.e.), największe terytorialnie i najsilniejsze, zarówno pod względem militarnym, jak i politycznym w starożytnych Indiach. Nazwę swą zawdzięcza dynastii założonej przez wspomnianego już Ćandraguptę. Imperium początkowo obejmowało Nizinę Hindustańską oraz wschodnie tereny dzisiejszych stanów Uttar Pradeś i Bengal. Jego stolicą była Pataliputra. Pochodzenie samego założyciela dynastii i pierwszego władcy imperium nie jest pewne. Niektóre źródła (na podstawie poematu „Mudra Rakszasa”, o Rakszasie, pierwszym ministrze dworu Magadhy) wskazują na arystokratyczne pochodzenie Ćandragupty czy wręcz pokrewieństwo z dynastią Nandów (miałby być potomkiem jednego z członków rodu z nieprawego łoża). Wczesne teksty buddyjskie poszukują jego przodków w rodzie Maurja należącym do warny kszatrijów (drugiej najwyższej warstwy w społeczności hinduskiej). Żadna z tych hipotez nie została jednak potwierdzona. Imię Ćandragupty po raz pierwszy pojawia się w tekstach greckich (jako Sandrokottos), według których jako młody człowiek być może spotkał się z Aleksandrem, jednak nie ma tam wzmianki o jego pochodzeniu. Chociaż być może niezbyt wysoko urodzony, Ćandragupta okazał się wybitnym władcą. Objął władzę w 322 r. p.n.e. (panował do 298 r. p.n.e.). Dość szybko włączył do swojego imperium tereny w środkowych i zachodnich Indiach. Do 316 r. p.n.e. państwo Maurjów objęło w całości północno-zachodnią część subkontynentu: rozciągało się po Himalaje na północy, na wschodzie po dzisiejszy stan Asam, na zachodzie w głąb terytorium Afganistanu (włącznie z dzisiejszymi prowincjami Herat i Kandahar), a także Baluczystan. Po doprowadzeniu imperium do pełni rozkwitu Ćandragupta postanowił odejść z tego świata zgodnie z nauką dźinijską, którą wyznawał. Pozostawił zatem tron swojemu synowi i odszedł, aby w samotności ponieść śmierć głodową. Cesarz Bindusara (pan. 298–272 p.n.e.) był władcą znanym w znacznej części ówczesnego świata i, jak potwierdzają źródła historyczne, wymieniał poselstwa z władcami Egiptu i Syrii. Opanował tereny centralne oraz południe subkontynentu, z wyjątkiem stosunkowo niewielkiego księstwa Kalingi, pokonanego i włączonego do imperium przez trzeciego z kolei władcę – słynnego cesarza Aśokę (pan. 268–232 p.n.e.). Ten syn Bindusary przyczynił się nie tylko do rozszerzenia imperium, ale przede wszystkim do rozwoju buddyzmu oraz jego rozprzestrzeniania się poza granice Indii. Dzieło Maujrów. Po wojnie z Kalingami (262–261 p.n.e.) imperium pod rządami Aśoki doświadczyło półwiecza pokoju i dobrobytu, stając się stabilnym ośrodkiem państwowym, a także potęgą gospodarczą i militarną. Jego wpływy polityczne i handlowe sięgały po Europę. Tak dźinista Ćandragupta, jak i buddysta Aśoka, dzięki swoim przekonaniom religijnym opartym m.in. na doktrynie nieczynienia przemocy, zdołali stworzyć podstawy harmonijnego i pokojowego współistnienia różnych wspólnot i społeczności na terenie subkontynentu. Sprzyjało to rozkwitowi nauk i sztuk. Do naszych czasów zachowały się dosyć szczegółowe informacje dotyczące zarówno organizacji państwa Maurjów, zwłaszcza za panowania Ćandragupty, jak i obyczajów oraz życia codziennego. Zawdzięczamy je głównie „Arthaśastrze”, traktatowi według tradycji napisanemu przez Kautilję, oraz „Kamasutrze”, przypisywanej Watsjajanie, ale także dziełom należącym do literatury pięknej, jak np. „Malawika i Agnimitra”, utwór dramatyczny autorstwa słynnego Kalidasy. Licznych informacji dostarczają również zachowane edykty króla Aśoki. Państwo Maurjów stworzyło aparat administracyjny pozwalający sprawnie rządzić ogromnym terytorium i obejmujący wszystkie dziedziny życia, począwszy od rolnictwa, poprzez handel, hodowlę zwierząt, działalność produkcyjną, po edukację, opiekę medyczną itp. Istniały w nim cechy rzemieślnicze i kupieckie (jeden z napisów na stupie w Sańći głosi, że rzeźby wykonał cech rzeźbiarzy w kości słoniowej z miasta Widiśa, w innym informuje się, że darowiznę na rzecz jednej z grot w Dźunnar przekazał cech handlarzy zbożem). Wzmiankowane są również cechy tkaczy jedwabiów oraz złotników, a także pojawiają się informacje potwierdzające początki praktyk bankowych polegających na przyznawaniu oprocentowanych kredytów inwestycyjnych. W imperium Maurjów (zwłaszcza za panowania Aśoki) rozwijała się także żegluga, a wraz z nią handel zamorski. Głównym miastem była wspomniana już Pataliputra, założona w VI w. p.n.e., będąca jedną z najważniejszych stolic ówczesnego świata. Pałac królewski zajmował w niej miejsce centralne i według greckiego geografa i podróżnika Megastenesa przewyższał przepychem pałace Suzy i Ekbatany. Opis ten potwierdzają wykopaliska archeologiczne. Megastenesa urzekły także parki i ogrody oraz przepych pałaców arystokracji, które według niego także nie miały sobie równych w żadnym ze znanych mu miast. Podziw greckiego podróżnika wywołało również nabrzeże portowe, długie na ponad 15 km. Jak wynika z opisów i wykopalisk, miasto w większości było zbudowane z drewna, co wyjaśniałoby przyczyny, dla których tak wspaniała metropolia mogła zostać zniszczona do tego stopnia, że ustalenie jej położenia było możliwe dopiero dzięki skrupulatnym badaniom archeologicznym. W imperium rozkwitły także inne miasta, wśród nich Udźdźajn, Waranasi i Takszaśila. „Kamasutra” poświęca wiele miejsca opisowi zasad zachowania przystojącego dobrze wychowanemu mieszczaninowi. Można z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że życie przeciętnego poddanego imperium na wsi niewiele miało wspólnego z życiem opisanym przez Watsjajanę, jednak „Kamasutra” pozostaje świadectwem wysoce wyrafinowanej kultury miejskiej. Upadek imperium rozpoczął się ok. 50 lat po śmierci Aśoki, a rozpadło się ono całkowicie w 185 r. p.n.e., wraz ze wzrostem potęgi dynastii Śungów, która objęła tron Magadhy. Nastąpił okres rozbicia dzielnicowego oraz destabilizacji subkontynentu. Do dawnej świetności krainy, niegdyś pozostające pod władzą Maurjów, powróciły dopiero kilka wieków później, pod rządami dynastii Guptów. Narodziny ery Guptów. Guptowie, władcy księstwa Magadhy, stworzyli państwo obejmujące północne, środkowe i zachodnie terytoria subkontynentu, i rządzili nim przez ponad dwa stulecia, od ok. 320 do 540 r. n.e. Podobnie jak w przypadku założyciela dynastii Maurjów, i tutaj pochodzenie pierwszego władcy nie jest znane. Istnieją hipotezy wywodzące ród Guptów z terenów wschodniej Magadhy. Niektóre z nich zakładają, że byli radźami (władcami), inne poszukują jego przodków w warnie śudrów (najniższej w społeczności hinduskiej). Bez wątpliwości pozostaje fakt, że do umocnienia pozycji Guptów doszło wówczas, gdy założyciel dynastii Ćandragupta I ożenił się z księżniczką Kumaradewi z potężnego rodu Liććhawich, dzięki czemu mógł zasiąść na tronie Magadhy. Władca ów koronował się ok. 318 lub 320 r. n.e., przyjmując tytuł maharadźa-adhiradźa (największy spośród wielkich królów), a informacje o nim pochodzą z napisu na kolumnie w Allahabadzie, ułożonego w formie panegiryku sławiącego czyny jego następcy Samudragupty. Ćandragupta I panował do ok. 330 r. n.e., a na następcę wyznaczył swojego syna. Historycy spekulują, na podstawie między innymi zachowanych monet z tego okresu, że pretendentów do tronu mogło być kilku. Walki, jakie Samudragupta, syn Ćandragupty, musiał stoczyć w drodze po władzę, przyniosły mu liczne nowe terytoria. Pośród nich znalazła się m.in. Pataliputra, która stała się stolicą imperium Guptów. Postępując wzdłuż wybrzeża wschodniego, nowy król zdobył także terytoria położone na południu subkontynentu. Samudragupta panował przez ok. 45 lat, a przywołana już inskrypcja z kolumny w Allahabadzie informuje o jego podbojach niezwykle szczegółowo. Dowiadujemy się z niej także, w jaki sposób monarcha obchodził się z lokalnymi władcami i ich królestwami. Mówi się w niej o królach zabitych, których posiadłości włączono do imperium; o władcach pokonanych i wziętych do niewoli, którzy ukorzyli się przed Samudraguptą i uznali jego zwierzchność, stając się tym samym jego lennikami; wreszcie o królach, którzy poddali się bez walki, a po oddaniu hołdu cesarzowi zachowali zarówno swoje ziemie, jak i pełną nad nimi władzę. Wynika z tego, że władcy z dynastii Guptów posiadali pełnię władzy tylko nad niektórymi ziemiami swego królestwa, jednak rządzili dużym terytorium ze względu na akceptację ich zwierzchności przez władców lokalnych. Taka struktura imperium uniemożliwiała zbudowanie aparatu administracyjnego na wzór stworzonego przez Maurjów. Historyczne opracowania podają, że po Samudragupcie władał jego syn Ćandragupta II (pan. ok. 380 – ok. 415 r.), pomimo istnienia uzasadnionych przypuszczeń, że nie objął on tronu bezpośrednio po ojcu. Władca ten, dzięki sukcesom militarnym, politycznym i ekonomicznym, zyskał tytuł Wikramaditja (słońce chwały). Głównym osiągnięciem cesarza było pokonanie Śaków. Sukces ten uwieczniono na srebrnych monetach, stanowiących dziś pewne świadectwo historyczne. Innym źródłem do panowania Ćandragupty II jest słynna żelazna kolumna stojąca na terenie kompleksu Kutub Minar w Delhi. Inskrypcja na niej głosi, że władca zwyciężył wodzów Wangi (władających terenami zachodnimi dzisiejszego Bengalu), przekroczył siedem ujść rzeki Indus i podbił królestwo Bahlików (opisane w „Mahabharacie” państwo, odpowiadające obszarowi starożytnej Baktrii). Terytoria Ćandragupty II sięgały ostatecznie po północny Dekan, a to głównie dzięki unii personalnej zawartej poprzez małżeństwo jego córki, księżniczki Prabhawati, z władcą Wakataków Rudraseną II. Wikramaditja pozostawił po sobie istotny dorobek nie tyle w dziedzinie ekspansji militarnej i politycznej, ile w różnych obszarach kultury i sztuki. Sporo istotnych informacji dotyczących zarówno panowania Ćandragupty II, jak i życia codziennego jego poddanych, zawarł w swej relacji z podróży po Indiach chiński mnich buddyjski Faxian. Zgodnie z jego opisem państwo Guptów było podzielone na prowincje, które z kolei dzieliły się na mniejsze okręgi. Prowincjami zarządzali wysocy urzędnicy państwowi lub członkowie rodu panującego. Decentralizacja władzy prowadziła do rodzenia się tendencji separatystycznych, stąd też i poświadczona konieczność przywracania porządku przy użyciu wojska, co niewątpliwie musiało stanowić spore wyzwanie dla skarbu państwa. Jednak pierwsi trzej władcy z dynastii Guptów nie musieli przynajmniej obawiać się zagrożeń zewnętrznych. Huńskie najazdy. Sytuacja ta uległa zmianie pod rządami czwartego króla Kumaragupty (pan. ok. 415–455 r.). Przyszło mu bowiem mierzyć się z najeżdżającymi państwo od północnego zachodu plemionami, opisywanymi w źródłach indyjskich jako huńskie, przy czym nie jest jasne, czy mają one jakikolwiek związek z Hunami znanymi z historii Europy. Byli to najprawdopodobniej Heftalici (tzw. Biali Hunowie, zamieszkujący Baktrię). Początkowo odnosili oni sukcesy, jednak ich dominacji oparł się następca Kumaragupty – Skandagupta (pan. ok. 455–467 r.), który podobnie jak jego dziadek przyjął tytuł Wikramaditja. Władca ten nie zdołał jednak utrzymać terytoriów południowych, tracąc Malwę na rzecz Wakataków. Po Skandagupcie panował najpierw jego brat Purugupta, a następnie najprawdopodobniej syn Purugupty. Syn Skandagupty, Kumaragupta II, wstąpił na tron dopiero w 473 r. Po okresie jego rządów nastąpił powolny rozpad królestwa, które nękane najazdami Hunów i osłabione wewnętrznymi walkami o sukcesję ostatecznie upadło, a władzę nad jego terytorium objął huński wódz Toramana. Dzieło Guptów. Tak zamknął się niewątpliwie jeden z najważniejszych okresów w dziejach subkontynentu. Era Guptów była epoką wielkiego dobrobytu, wynikającego m.in. z otwarcia się na kontakty z Imperium Rzymskim. Do rozwoju handlu przyczyniła się reforma monetarna Ćandragupty II, wprowadzająca jednolite monety złote i srebrne na terenie całego państwa. Dobrobyt ekonomiczny w sposób oczywisty sprzyjał rozwojowi wszelkich dziedzin sztuki oraz architektury. Do naszych czasów przetrwały liczne rzeźby z tego okresu, a także imponujące zabytki architektury sakralnej. Są to bezcenne pomniki tradycji hinduskiej, gdyż władcy z dynastii Guptów, będący wyznawcami hinduizmu, obejmowali działalność artystów i architektów tworzących w tym właśnie nurcie indyjskiej tradycji swoim mecenatem. Era Guptów była także okresem rozkwitu literatury sanskryckiej. W znaczeniu politycznym historycy indyjscy określają czasy panowania tej dynastii jako szczytowe osiągnięcie subkontynentalnej tradycji imperialnej. Zalążkowe szóste stulecie. Brak głównego ośrodka władzy na subkontynencie po epoce Guptów może stwarzać wrażenie, że był to okres anarchii politycznej i zupełnego braku organizacji. Jednakże Wakatakowie nadal panowali nad swoimi dekańskimi włościami, a księstwo Magadhy, choć uszczuplone terytorialnie, podtrzymywało swoje historyczne tradycje. Indyjski historyk K.M. Panikkar określa VI w. jako okres „tworzenia się zalążków”, które staną się w przyszłości źródłem ważnych przemian na subkontynencie. Między starożytnością a średniowieczem. Trzecim i ostatnim okresem w historii, kiedy to władza nad dużą częścią subkontynentu pozostawała w rękach rodzimych dynastii, były lata panowania Harszy, zwanego także w niektórych źródłach Harszawardhaną (pan. ok. 606–647 r.). Był to władca, który w dobie powszechnie panującego hinduizmu został buddystą. Jego epoka jest uznawana za przejściową w historii Indii, umieszcza się ją pomiędzy starożytnością a średniowieczem, kiedy to pozbawione władzy centralnej lokalne księstwa nieustannie walczyły między sobą o uzyskanie hegemonii. Podboje Harszy. Harsza był synem Prabhakarawahany, władcy królestwa położonego we wschodniej części Pańdźabu. Został koronowany w wieku lat szesnastu po tym, jak zamordowano jego starszego brata. Wkrótce po koronacji także wysocy urzędnicy miasta Kanaudź zwrócili się do niego z propozycją objęcia tronu, do którego nie było pretendentów. Początkowo Harsza uważał się tam prawdopodobnie wyłącznie za namiestnika, jednak wkrótce przeniósł do Kanaudź swoją stolicę. Podczas 40 lat panowania zajmował się głównie prowadzeniem wojen, w większości zwycięskich, dzięki czemu zapewnił sobie zwierzchnictwo nad północą subkontynentu. Jego władza obejmowała terytorium od Gudźaratu po Asam, a bezpośrednio rządził terenami dzisiejszego stanu Uttar Pradeś, częścią Pańdźabu i współczesnego Radźasthanu. Ok. 620 r. wyprawił się wraz z armią na podbój Dekanu, jednak musiał zarządzić odwrót, pokonany przez króla Pulakeśina II z drawidyjskiej dynastii Ćalukjów. Jego terytorium zatem nigdy nie rozszerzyło się w kierunku południowym dalej niż po rzekę Narmadę, jednak dzięki tej wyprawie zdołał powstrzymać ekspansję Ćalukjów. Po 630 r. opanował Mithilę i Orisę, a w latach 633–641 pokonał władcę Kathijawaru Dhruwasenę II; władca ten został następnie jego zięciem i nie tylko rządził samodzielnie, ale z pomocą Harszy prowadził własną ekspansję terytorialną. U schyłku swego panowania Harsza włączył do swego terytorium Dźalandhar (we wschodnim Pańdźabie) oraz Kongodę (region na terytorium Orisy). Harsza nie podjął, jak się wydaje, próby stworzenia scentralizowanego imperium. Rządził natomiast zgodnie z wzorcami wypracowanymi przez swoich wielkich poprzedników, nie pozbawiając pokonanych królów ich tronów, w zamian za złożenie hołdu należnego imperatorowi oraz odpowiednio wysokie daniny. Działając w ten sposób, podporządkował sobie najprawdopodobniej także Nepal oraz Sindh. Z kronik chińskich wynika, że w 647 r. wielki cesarz już nie żył, a na tronie zasiadał uzurpator. Wspólna interwencja władców Nepalu i Asamu oraz ambasadora Chin przywróciła sukcesję, jednak i tak nie udało się zapobiec rozpadowi państwa. Dzieło Harszy. Dość dokładny opis Indii pod panowaniem Harszy w pierwszej połowie VII w. zachował się w kronice podróży chińskiego pielgrzyma buddyjskiego Xuanzanga, który przywędrował do Indii z północnego zachodu; po zwiedzeniu Kaśmiru skierował się do miasta Kanaudź, a stamtąd, najczęściej drogami wodnymi, przewędrował niemalże cały subkontynent. Został też osobistym przyjacielem władcy. Xuanzang opisuje indyjskiego imperatora jako praktykującego buddystę, podążającego za naukami szkoły mahajany (jednak we wczesnych stadiach swego panowania Harsza wydaje się wspierać ortodoksyjny hinduizm). Przedstawia też cesarza jako władcę idealnego – pełnego energii, sprawiedliwego, niestrudzenie działającego na rzecz zapewnienia dobrobytu poddanym i bezpieczeństwa państwu. W 641 r. Harsza wysłał poselstwo do cesarza Chin, nawiązując po raz pierwszy w historii indyjsko-chińskie stosunki dyplomatyczne. O Harszy i jego rządach dowiadujemy się także z dzieła „Harszaćarita” (Uczynki Harszy). Jego autor, Bana, szczególnie dokładnie przedstawił w swoim panegirycznym utworze początkowy okres rządów władcy. Relacje obu biografów władcy jednoznacznie wskazują, że cieszył się on niekwestionowanym autorytetem, podpartym silną armią i ogromną liczbą zwycięstw. Był patronem religii i nauki. Za jego czasów, jak wynika z opisów Xuanzanga, najwyższą swą świetność osiągnął słynny uniwersytet w Nalandzie. Założony w V w. przez jednego z późnych władców z dynastii Guptów, początkowo jako buddyjski klasztor, dzięki h