Pomocnik Historyczny

Sikhizm: żołnierze jedynego Boga

Sikhizm: najmłodsza religia w Indiach

Złota Świątynia w Amritsarze, centralne miejsce sikhizmu, XVI/XVII w. Złota Świątynia w Amritsarze, centralne miejsce sikhizmu, XVI/XVII w. Getty Images
Czwartą, najmłodszą z wielkich religii Indii jest sikhizm. Historia sprawiła, że z czasem przybrał barwy obronnego militaryzmu i politycznego separatyzmu.
Guru Nanak (ubrany na biało) z muzułmańskim muzykiem Mardaną (po prawej z mandoliną) i monarchą, ilustracja z manuskryptu, XVI w.BEW Guru Nanak (ubrany na biało) z muzułmańskim muzykiem Mardaną (po prawej z mandoliną) i monarchą, ilustracja z manuskryptu, XVI w.
Złota moneta Państwa Sikhijskiego z 1826 r.BEW Złota moneta Państwa Sikhijskiego z 1826 r.
Sikh recytujący wersety świętej księgi „Guru Granth Sahib”AKG Sikh recytujący wersety świętej księgi „Guru Granth Sahib”
Khanda, symbol sikhizmu, przypomina, że wyznawca musi być równocześnie świętym i żołnierzem.AN Khanda, symbol sikhizmu, przypomina, że wyznawca musi być równocześnie świętym i żołnierzem.
Pogrzeb premier Indiry Gandhi zamordowanej przez sikhijskich fundamentalistów, 3 listopada 1984 r.AFP Pogrzeb premier Indiry Gandhi zamordowanej przez sikhijskich fundamentalistów, 3 listopada 1984 r.
Zamachowcy Satwant Singh i Kehar Singh skazani na karę śmierciAP Zamachowcy Satwant Singh i Kehar Singh skazani na karę śmierci
Guru Nanak dyskutuje z przywódcami religijnymi, miniatura ze świętej księgi sikhizmu, początek XVIII w.AKG Guru Nanak dyskutuje z przywódcami religijnymi, miniatura ze świętej księgi sikhizmu, początek XVIII w.

Oświecenie Nanaka. Nazwa tej jednej z najmłodszych religii monoteistycznych wywodzi się z sanskrytu i w języku pańdźabskim oznacza ucznia. Sikhowie nigdy nie przestają poznawać swoich nauczycieli i podążać za ich wskazówkami. Najwyższym nauczycielem jest wyznawany przez sikhów Jeden Stwórca, ikk oankar, którego nauki zostały objawione sikhijskim dziesięciu guru i zawarte w świętej księdze sikhizmu „Śri Guru Granth Sahib”, nazywanej również Adi Granth – Najpierwszą Księgą.

Początki sikhizmu sięgają drugiej połowy XV w. i są związane z Nanakiem (1469–1539), który, zgodnie z sikhijskimi wierzeniami, miał w 1497 r. doznać objawienia podczas codziennych ablucji w rzece – zniknął na jakiś czas w jej nurcie, żeby dostąpić widzenia stwórcy świata. Po tym niezwykłym przeżyciu zaczął głosić nową naukę, której kwintesencja zawarta jest w jego pierwszych słowach wypowiedzianych dopiero po trzech dniach od powrotu do ludzkiej rzeczywistości: „Nie ma hindusów, nie ma muzułmanów. Ścieżka, którą pójdę, jest ścieżką Boga”. Na ówczesnej scenie geopolitycznej w Indiach był to pogląd bardzo rewolucyjny, który można było przypłacić życiem.

Nanak urodził się w Talwandi, niewielkiej osadzie na równinie północno-zachodniej części subkontynentu indyjskiego, nazwanego od przepływających tam największych rzek regionu Pańdźabem (pańdź ab – pięć wód). Jego rodzice wywodzili się z kasty bedi (uczonych w wedach) wchodzącej w skład hinduskiej klasy kszatrijów. Ówczesny Pańdźab był pod silnym wpływem ruchów religijnych bhakti w obrębie hinduizmu oraz islamskiego nurtu sufickiego. Wspólnymi cechami obu nurtów była nauka o równości wszystkich ludzi i bezwarunkowej miłości jednego bezosobowego Boga.

Po doznaniu oświecenia Nanak postanowił pozostawić swoją żonę i dwóch synów i wraz z Mardaną – muzułmańskim muzykiem – wyruszył na wieloletnie religijne podróże zwane udasi. Według „Dźanamsakhi” (Życiorysów) Nanaka, spisanych wiele lat po jego śmierci, miał on wraz ze swym towarzyszem odwiedzić wiele miejsc świętych dla hinduizmu i islamu, wdając się tam w religijne dysputy, w których konfrontował swoje przemyślenia z niezmiennymi tradycjami religijnymi subkontynentu. Po nagłej śmierci Mardany, która nastąpiła podczas wizyty w Mekce, Nanak powrócił do Pańdźabu i założył w 1515 r. na brzegu rzeki Rawi nową osadę, Kartarpur, obecnie znajdującą się w pakistańskiej części Pańdźabu, tuż na granicy z Indiami. Powstała tam również pierwsza świątynia sikhijska, w miejscu śmierci Nanaka, pierwszego nauczyciela sikhijskiego.

Guru Nanak był autorem ponad 974 hymnów, które stały się początkiem tradycji tworzenia religijnych utworów w sikhizmie. Codziennie odmawiana modlitwa autorstwa Nanaka, Dźapu Dźi, z najważniejszą mantrą dla każdego sikha Mul Mantar, jest wykładnią sikhijskich założeń religijnych: „Bóg jest jeden. Jego imię to prawda. On jest stwórcą. Nie ma w nim lęku. Nie jest nikomu wrogiem. Jest istotą wieczną. Nie narodził się i nie zna śmierci. Poznasz go przez łaskę duchowego przewodnika”.

Wiara, księga i świątynia. Sikhijska koncepcja wiary opiera się na trzech filarach: 1) nam dźapna – medytacja nad Boskim Imieniem, recytacja modlitw zawartych w kanonicznych księgach sikhizmu, prowadzenie bogobojnego życia; 2) kirat karni – praca w pocie czoła, aby być niezależnym od innych, kategoryczny zakaz żebrania; służba innym przez pracę i bezinteresowną pomoc, prowadzenie darmowych przyświątynnych kuchni, gdzie posilić może się każdy bez względu na wyznanie i status społeczny; 3) wand ćhakna – dzielenie się z innymi na rzecz tworzenia wspólnoty, gdzie wszyscy są równi; płacenie tzw. dziesięciny na potrzeby innych, mniej zamożnych sikhów i finansowanie posiłków przyświątynnych.

Gurdwara (dosł. drzwi do nauczyciela), czyli świątynia sikhijska składa się z kilku podstawowych pomieszczeń. W głównym budynku pod baldachimem znajduje się w ciągu dnia Adi Granth, otoczona zawsze medytującymi granthi (czytający lub recytujący świętą księgę) i grupą wyznawców śpiewającą hymny. W rogu znajduje się zawsze pomieszczenie przeznaczone na nocny spoczynek dla Adi Granth, wraz z posłaniem – księga jest uznawana za żyjącego nauczyciela wspólnoty sikhijskiej. W większych świątyniach znajdują się również niewielkie pokoje, w których odbywa się nieprzerwane czytanie całości 1430 stron świętej księgi nazywane akhand path. Jest to spersonalizowany rodzaj oddawania czci księdze, który odbywa się wyłącznie na specjalne zamówienia w szczególnych intencjach. W oddzielnym pomieszczeniu znajduje się langar, miejsce przygotowywania i spożywania darmowych posiłków, w których każdy może wziąć udział.

Przy głównym wejściu do gurdwary znajduje się odrębne miejsce do przechowywania obuwia osób wchodzących do świątyni i do umycia rąk. Należy również obmyć nogi w specjalnym przejściu z bieżącą wodą. Do świątyni wchodzi się zawsze ze starannie nakrytą głową – służą do tego specjalne chusty rumal. Wychodząc z głównego pomieszczenia, dostaje się bezpośrednio do prawej ręki ciepłą, przysmażoną kaszę mannę na słodko, nazywaną podobnie jak w hinduizmie prasad, choć sami sikhowie często określają ten element wizyty w świątyni jako komunię. Przyjmowanie prasad nie jest obowiązkowe.

Drugi nauczyciel. Nanak nie przekazał swoim synom, Śri Ćhandowi ani Lakhmi Dasowi, kontynuacji duchowej opieki nad tworzącą się wspólnotą sikhijską. Jako sukcesora wybrał wiernego ucznia Lehnę, który przyjął nowe imię – Angad (jako guru sikhijski: 1539–52). Oburzony starszy syn Nanaka, Śri Ćhand, postanowił jednak częściowo kontynuować tradycje gminy sikhijskiej, tworząc pierwszy odłam w głównym nurcie sikhizmu, istniejącą po dziś dzień sektę udasi. Ze względu na pretensje synów Nanaka do przewodniczenia kongregacji sikhijskiej guru Angad postanowił przenieść swoją siedzibę z Kartarpuru do Khaduru, odległej o ponad 100 km osady nad brzegiem rzeki Bjas. Tam kontynuował głoszenie nauki o równości wszystkich religii, kast i grup społecznych. Jej echa dotarły do drugiego cesarza mogolskiego – Humajuna, który w 1540 r., po przegranej bitwie pod Chanwą, miał spotkać Angada w Khadurze. Audiencja ta zapoczątkowała dobre stosunki między wzrastającą liczbą wyznawców nowej nauki a władcami mogolskimi, które wkrótce uległy jednak pogorszeniu.

Drugi nauczyciel sikhijski jest autorem 63 krótkich wierszowanych utworów (śloka), które później stały się częścią świętej księgi sikhizmu. Zapoczątkował również nową formę zapisu hymnów Nanaka – wprowadził skrypt nazwany gurmukhi (dosł. z ust nauczyciela), w którym potem zapisano wszystkie kanoniczne księgi sikhizmu. Współczesny język pańdźabski w Indiach korzysta z tej właśnie formy zapisu (w pakistańskiej części Pańdźabu stosowany jest zmodyfikowany zapis arabsko-perski).

Trzeci nauczyciel. Angad wybrał na następcę oddanego mu ucznia Amar Dasa (jako guru sikhijski: 1552–74). Mimo podeszłego wieku założył on nad brzegiem rzeki Bjas w 1552 r. nową sikhijską osadę Goindwal. Stworzył system administracyjny (mandźi – dosł. piedestał) regulujący powstawanie i funkcjonowanie nowych gmin sikhijskich, których zadaniem było szerzenie nauki Nanaka, tworzenie darmowych kuchni z lokalnych datków, przyjmowanie nowych adeptów nauki bez względu na kastę i płeć. Do końca życia guru Amar Dasa powstało ok. 20 gmin, które rozwijały się prężnie dzięki sikhijskiemu prawu podatkowemu (daswant – dziesięcina). Spośród 907 kompozycji Amar Dasa włączonych do sikhijskiego kanonu Adi Granth najbardziej znana jest lapidarna „Anand Sahib” o poszukiwaniach drogi do oświecenia, duchowej stabilizacji i radości życia. Hymn ten znajduje się obecnie w kanonie pięciu najważniejszych modlitw sikhijskich (pańdź bani). Guru Amar Das zmarł w wieku 95 lat.

Czwarty nauczyciel. Przed śmiercią wybrał kontynuatora tradycji sikhijskiej – Ram Dasa (jako czwarty nauczyciel sikhijski: 1574–81). Krótki okres prowadzenia zwierzchnictwa nad gminami sikhijskimi zaowocował systematyzacją życia społecznego i religijnego sikhów oraz powstaniem 688 krótkich utworów religijnych. Ram Das uporządkował zasady zawierania małżeństw sikhijskich w czterech hymnach nazwanych „Lavan”, głównej recytacji w czasie ceremonii małżeńskiej w sikhizmie (anand karadź), podczas której narzeczeni czterokrotnie okrążając Adi Granth, obiecują sobie bogobojne, pozbawione egoizmu, rodzinne życie w partnerstwie. Guru rozpoczął budowę Ramdaspuru, nowego miasta, które współcześnie jest znane jako Amritsar – centralne miejsce sikhizmu.

Piąty nauczyciel. Następcą Ram Dasa został jego najmłodszy syn Ardźan, który sprawował pieczę nad gminą sikhijską (gurugaddi – tron nauczyciela) od 1581 do 1606 r. Za główne zadanie postawił sobie ukończenie budowy Amritsaru i jego głównej części – Harmandiru, nazywanego obecnie Złotą Świątynią. Zebrał hymny i modlitwy swoich czterech poprzedników i połączył je w jedną księgę, stosując muzyczne zasady rytmiczne klasycznych indyjskich rag. Do kanonu księgi nazywanej od tej pory „Guru Granth Sahib” zostały włączone hymny skomponowane przez myślicieli sufickich oraz hinduskich bhaktów, których filozofia była zbieżna z naukami Nanaka i jego następców. Było to przesłanie w sprawie równości wszystkich religii i sprzeciw sikhów wobec nierówności społecznych i systemu kastowego.

Religijne kompozycje samego Ardźana zostały również dołączone do kanonu (ponad 2200 utworów) i stanowią obecnie połowę całości tekstu świętej księgi. Jednym z najbardziej znanych hymnów, często recytowanych przez sikhów, jest „Sukhmani” (dosł. Skarbnica Pokoju). Sikhowie wierzą, że samodzielna lub kongregacyjna recytacja całego hymnu przynosi ukojenie i spokój dla umysłu i duszy. Wzrastająca popularność Ardźana i głoszonej przez niego nauki pokoju i harmonii była kontrowersyjna dla ówczesnych doradców mogolskiego cesarza Akbara i stała się narastającym problemem politycznym, jednak sam cesarz dawał rękojmię bezpieczeństwa dla sikhijskiego nauczyciela i wolności religijnej.

Po śmierci Akbara sytuacja uległa jednak dramatycznej zmianie. Jego następca Dźahangir postanowił podporządkować sobie Ardźana, nakazując gminom sikhijskim zapłacenie kary finansowej za głoszenie odmiennej od islamu nauki oraz zażądał usunięcia kilku wersów z „Guru Granth Sahib”. Wobec zdecydowanej odmowy piąty nauczyciel sikhijski został osadzony w więzieniu, poddany wyszukanym torturom, a następnie stracony w Lahor w 1606 r. Męczeńska śmierć guru oraz agresja mogolskiego władcy pociągnęły za sobą długofalową transformację sikhizmu w kierunku zmilitaryzowanej formy obrony wartości.

Szósty nauczyciel. Na następcę Ardźana wyznaczony został jego jedenastoletni syn – Hargobind (1595–1644). Zgodnie z pisaną tradycją sikhijską podczas ceremonii przekazania władzy miał przysposobić dwa miecze jako rękojmię swojego władania: jeden należący wcześniej do guru Nanaka – oznaczający pieczę nad rozwojem duchowym, i drugi – wskazujący na posiadanie czasowej władzy fizycznej. Taki system sprawowania rządów został nazwany miri-piri i wyznaczył zupełnie nowy kierunek w rozwoju sikhizmu. Powstanie grup militarnych w obrębie religii, która nie była w poważaniu dworu cesarza Dźahangira, doprowadziło do kilku najazdów na sikhijskie gminy i bitwy obronnej Amritsaru stoczonej z armią cesarską w 1634 r.

Siódmy nauczyciel. Po 38 latach piastowania gurugaddi, tuż przed śmiercią, Hargobind wyznaczył swojego czternastoletniego wnuka na następcę. Siódmy nauczyciel sikhijski Har Rai (1630–61) przez 17 lat powiększał liczebność armii oraz wzmacniał obronność gmin sikhijskich, które były zakładane już wówczas z powodzeniem w całej północnej części imperium mogolskiego. Podobnie do swojego poprzednika nie modyfikował zapisów w „Guru Granth Sahib”.

Ósmy nauczyciel. Po jego śmierci sikhowie stanęli na krótko pod przewodnictwem jego syna Harkriśana, który przed osiągnięciem pełnoletności zmarł z powodu szerzącej się w Delhi epidemii ospy. Ku jego czci została zbudowana jedna z największych gurudwar – delhijska Bangla Sahib, mieszcząca darmowy szpital. Guru Harkriśan na łożu śmierci wyjawił, skąd będzie pochodził następny nauczyciel: osada Baba Bakala w Pańdźabie.

Dziewiąty nauczyciel. Mieszkał tam brat guru Hargobinda – Teg Bahadur (1621–75). Objął funkcję dziewiątego nauczyciela sikhijskiego w 1664 r. Stanął przed bardzo trudnym zadaniem: pokojowego zjednania sobie brata piątego nauczyciela – Prithi Ćhanda, który przejąwszy władzę nad świątynią w Amritsarze, prowadził własną politykę religijną (sekta mina). Jednocześnie prowadził zdecydowane rozmowy z władcami mogolskimi. Po ustanowieniu nowej siedziby nauczyciela sikhijskiego w mieście położonym u stóp pasm himalajskich, nazywanym obecnie Anandpur, guru postanowił wyruszyć w kilkuletnią podróż do wszystkich gmin sikhijskich, aby umocnić duchowo wiernych, którym, pod groźbą śmierci, wysłannicy cesarza Aurangzeba nakazywali odejście od nauk sikhizmu. Po powrocie do Pańdźabu postanowił bronić również kaśmirskich braminów, którzy stawili się z prośbą o ochronę przed podążającą w kierunku Kaśmiru armią Aurangzeba. Przed wyruszeniem z odsieczą, chcąc uniknąć ewentualnych późniejszych nieporozumień, wyznaczył na następcę swego syna Gobinda.

Teg Bahadur został pojmany przez armię cesarską i sprowadzony przed oblicze cesarza do Delhi. Mimo ciężkich tortur guru odmówił wyrzeczenia się sikhizmu i zginął śmiercią męczeńską 11 listopada 1675 r. w miejscu, w którym obecnie znajduje się gurdwara Śiś Gańdź w Delhi. Ciało zostało po kilku dniach wykradzione i skremowane pod pozorem pożaru domostwa, natomiast głowę guru przewieziono do Anandpuru w Pańdźabie i tam skremowano w obecności jego syna Gobinda.

Ostatni nauczyciel. Tak drastyczne przeżycia ukształtowały charakter ostatniego – dziesiątego nauczyciela sikhijskiego: Gobind umocnił fortyfikacje swojej siedziby w Anandpurze i największych osadach sikhijskich, powiększył i przeszkolił swoje wojsko w różnych sztukach walki. Zachęcał również sikhów w swoich pisemnych hukamnama (poleceniach) do stworzenia wizerunku, który wyróżniałby sikhów i dawał poczucie jedności. W 1699 r. zwołał wszystkie gminy sikhijskie na naradę do Anandpuru, podczas której zadał obecnym fundamentalne dla dalszego rozwoju sikhizmu pytanie: „Kto jest gotów oddać życie za sikhijską naukę?”. Zgłosiło się pięciu wiernych. Guru Gobind wzywał ich kolejno do siebie, następnie wychodził ze swego namiotu z zakrwawionym mieczem, pozorując tym samym ich śmierć. Nie zostali oczywiście straceni – zamiarem Gobinda było pokazanie, jak prawdziwy sikh powinien się zachować.

Bractwo czystych. Wyprowadził następnie przed całą kongregację owych pięciu wybrańców (pańdź pjare) i zainicjował ceremonię mianowania na sikha, a następnie sam przyjął taką formę chrztu od nich samych, nadając im i sobie przydomki singh (lew). Powstało w ten sposób bractwo czystych – Chalsa. Przyjęci do tego grona sikhowie powinni nosić przy sobie pięć atrybutów (pańdź kakka): metalową bransoletę na prawej dłoni (kara), miecz przy pasie (kirpan), krótkie spodnie ówczesnych wojowników (kaćh), zabronione zostało ścinanie włosów (kes), a do utrzymywania ich w należytej czystości przepisany został specjalny drewniany grzebień (kangha). Kobiety otrzymały również prawo do wejścia na tę drogę – po przyjęciu do grona otrzymywały przydomek kaur (księżniczka). Sikhizm nie nakazuje każdemu wyznawcy przystąpienia do inicjacji i wejścia do bractwa czystych, jest to kwestia osobistego wyboru.

Wydarzenie w Anandpurze odbiło się szerokim echem wśród innych gmin sikhijskich, których członkowie z wielkim oddaniem wchodzili na nową drogę. Zaniepokojony cesarz Aurangzeb wysłał wojsko, żeby zburzyć Anandpur i pojmać Gobinda Singha. Dziesiąty nauczyciel uszedł z życiem, jednak dwaj jego synowie, Zorawar oraz Fateh, zostali pojmani i, zgodnie z późniejszymi sikhijskimi przekazami, okrutnie zamordowani. Widząc tak ogromną nienawiść Aurangzeba, Guru Gobind Singh napisał do niego poetycki list „Zafarnama” (Deklaracja zwycięstwa). W 1707 r., szukając schronienia, Gobind dotarł do miasta Nanded w centralnej części Dekanu, gdzie podjął kroki zmierzające do zakończenia ludzkiej linii sukcesji sikhijskich nauczycieli. Po dołączeniu do „Guru Granth Sahib” utworów napisanych przez jego ojca ogłosił, że jedynym nauczycielem sikhów będzie od teraz święta księga. Nie dołączył utworów, których sam, zgodnie z tradycją, miał być autorem – powstała w ten sposób nowa księga dziesiątego nauczyciela „Dassam Granth”, której otwierający utwór („Dźapu”) został wpisany w kanon codziennych modlitw sikhijskich.

Państwo Sikhijskie. Po śmierci ostatniego nauczyciela przywódcy lokalnych gmin sikhijskich zaczęli tworzyć własne państewka (misal), stopniowo wypierając władzę mogolską ze swoich terenów. W 1801 r., pod przewodnictwem maharadźi Randźita Singha, doszło do ich zjednoczenia. Powstało silne Państwo Sikhijskie, którego podstawą funkcjonowania były zasady Chalsy. Po śmierci Randźita Singha w 1839 r. Państwo Sikhijskie funkcjonowało jeszcze 10 lat, odpierając ataki kolonizacyjne Brytyjczyków. Po dwóch przegranych wojnach tereny sikhijskie zostały zaanektowane przez Brytyjską Kompanię Wschodnioindyjską w 1849 r.

„Nie jesteśmy hindusami”. W drugiej połowie XIX w. pojawiły się z Pańdźabie religijne ruchy reformatorskie mające na celu umocnienie sikhizmu jako odrębnej od hinduizmu religii. W 1879 r. w Lahor powstało radykalne ugrupowanie Tat Chalsa, którego główna publikacja w 1898 r. „Ham hindu nahin” (Nie jesteśmy hindusami) przeciwstawiała się mieszaniu tradycji hinduskiej z sikhijską. W 1920 r. została utworzona organizacja Akali, która walczyła z Brytyjczykami o przejęcie kontroli nad najważniejszymi dla sikhizmu świątyniami. Pięć lat później doszło do stworzenia aktu prawnego dotyczącego opieki nad gurdwarami prowadzonej przez sikhijski komitet Śromani Gurdwara Prabandhak Komiti.

Podział Indii w 1947 r. i wyznaczenie granicy dzielącej Pańdźab spowodował ogromne przemieszczenia ludności, zwłaszcza sikhijskiej, z nowo powstałego Pakistanu do Pańdźabu indyjskiego. Ponad połowa historycznych miejsc sikhizmu znalazła się po stronie pakistańskiej. Niezadowolenie sikhów z podziału kraju doprowadziło do powstania separatystycznego ruchu w celu utworzenia odrębnego państwa – Khalistanu. Centralny rząd w Delhi był temu zdecydowanie przeciwny i w 1984 r. armia indyjska zgładziła wszystkich zwolenników separacji ukrywających się w Złotej Świątyni w Amritsarze. Zbrojny atak na świątynię był dla sikhów czynem niewybaczalnym – kilka miesięcy później premier Indii Indira Gandhi została zastrzelona przez swoją sikhijską ochronę. W zamieszkach, które wybuchły później w Delhi, zginęły tysiące sikhów, a tysiące zostały zmuszone do wyemigrowania. Sytuacja uległa znacznej poprawie po tym, jak w 2004 r. sikh Manmohan Singh został premierem Indii; pełnił tę funkcję przez 10 lat.

Sikhów jest obecnie ok. 24 mln, w tym ok. 1 mln poza Indiami.

***

Sakralny język sikhizmu

Sakralny język sikhizmu, gurbani, należy do sztucznie powstałych. (Gurbani można przetłumaczyć jako mowa/mądrość nauczyciela). Jego częściami składowymi są średniowieczne dialekty języka pańdźabskiego oraz hindi z elementami sanskrytu, którymi posługiwali się nauczyciele sikhijscy. Ich kompozycje zostały zawarte w kanonicznej księdze („Guru Granth Sahib”) i wchodzą w skład podstawowych modlitw sikhijskich przepisanych przez Sikh Rahit Marjada – Sikhijski Kod Postępowania.

Gurbani zapisuje się znakami gurmukhi (dosł. z ust nauczyciela), które zostały opracowane przez drugiego guru sikhijskiego, Angada, w XVI w. Pismo wywodzi się ze znaków brahmi. W gurmukhi zapisywany jest również współczesny pańdźabski w Indiach. System znaków składa się z 41 spółgłosek oraz 9 samogłosek. Poza nielicznymi wyjątkami zapis czyta się zwykle jednolicie od lewej do prawej. Gurbani jest językiem martwym, nie podlega rozwojowi, ponieważ tekstu zawartego w „Guru Granth Sahib” nie wolno zmieniać. Mimo że określany jest mianem języka sikhów, odbiega znacznie od współczesnego języka pańdźabskiego, którym posługuje się na co dzień większość wyznawców sikhizmu w Indiach i poza granicami (np. w Kanadzie, USA, Wielkiej Brytanii).

Pomocnik Historyczny „Dzieje Indii” (100121) z dnia 26.06.2017; Religia i sztuka; s. 52
Oryginalny tytuł tekstu: "Sikhizm: żołnierze jedynego Boga"
Reklama
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną