Hinduskie państwo Widźajanagara

Starożytna epoka sangam. Zanim Indie Południowe zostały opanowane przez szybko rosnące w siłę imperium Widźajanagara (XIV w.), na terenach drawidyjskich subkontynentu władało kilka znaczących dynastii. Pierwsze informacje na temat starożytnych królestw Południa przekazuje literatura tamilska z tzw. okresu sangam. Nazwa ta, oznaczająca w języku tamilskim zgromadzenie, stowarzyszenie, pochodzi od akademii literackich działających pod patronatem władców dynastii Pandja w okresie między I a II w. Plemienne królestwa Ćolów, Pandjów i Ćerów stanowiły triadę najważniejszych państw tej epoki. Położone były na obszarze nazywanym Tamilagam (kraj Tamilów), obejmującym tereny dzisiejszego Tamilnadu, Kerali oraz południowej części stanów Andhra Pradeś i Karnataka. Prawdopodobnie władza w państwach była dzielona pomiędzy wielu członków rządzącego klanu. Taka rodzinna forma sprawowania rządów dominowała przede wszystkim w królestwie Ćerów, położonym na zachodnim wybrzeżu Indii Południowych (stan Kerala). W państwach Ćolów i Pandjów, na południowo-wschodnim wybrzeżu subkontynentu, najprawdopodobniej pozycja monarchy była nieco mocniejsza. Przykładem silnego władcy jest postać króla Ćolów o imieniu Karikala. Ok. 190 r. władca pokonał połączone siły Pandjów i Ćerów. Czyny Karikali nawet tysiąc lat później były przywoływane przez przyszłych królów dynastii Ćola jako przykład wspaniałości starożytnych monarchów. W okresie sangam rozkwitała kultura i literatura tamilska. Komponowano przede wszystkim dzieła poetyckie, powstało wtedy także pierwsze dzieło dotyczące gramatyki języka tamilskiego „Tolkappijam” (Stary Poemat). Był to również czas rozwoju kontaktów handlowych indyjskiego południa ze starożytnym Rzymem. Rozkwit trzech królestw Tamilagamu został nagle powstrzymany przez najazd plemienia Kalabhrów, pochodzącego prawdopodobnie z górskich rejonów Indii Południowych. Panowanie Kalabhrów trwało aż do szóstego wieku, kiedy to na Południu wyłoniła się dynastia Pallawów. Średniowieczna epoka Pallawów, Ćolów i Ćerów. Pallawowie stanowili główną potęgę państwową w Indiach Południowych od VI do IX w. Ich władza była skoncentrowana wokół regionu Tondajmandalam, zlokalizowanego w północnej części dzisiejszego stanu Tamilnadu. Stolicę królestwa stanowiło Kańćipuram, w którym za czasów Narasimhy Warmana II (pan. ok. 680–720 r.), uznawanego za wielkiego budowniczego Pallawów, wzniesiono słynną świątynię boga Śiwy Kajlasanathy. Potem kolejny raz do potęgi doszła starożytna dynastia Ćolów. Od IX w. dominowali oni w konstelacji lokalnych królestw, wywierając znaczący wpływ na kulturę niemalże całego indyjskiego Południa. Ośrodkiem ich władzy był Tańdźawur, położony w rejonie Ćolamandalam nad rzeką Kaweri. Szczytowy punkt potęgi Ćolów przypada na XI w., kiedy władzę sprawowali królowie Radźaradźa I (985–1014 r.) oraz jego syn Radźendra I (1014–44 r.). Władcy systematycznie podbijali nie tylko sąsiednie ziemie indyjskie, ale także opanowali Malediwy, Andamany i Sri Lankę. Radźendra I skierował swoje armie również na północ. Według zachowanych inskrypcji dotarł aż do Gangesu i pokonał Mahipalę stojącego na czele imperium Palów w Bengalu. Następnie rozkazał zwyciężonemu królowi Palów, aby ten przyniósł świętą wodę z Gangesu na Południe, do nowo założonej stolicy Ćolów. Wydarzenie to miała upamiętniać nazwa nowej stolicy, Gangajkonda Ćolapuram, oznaczająca w języku tamilskim „miasto Ćoli, który przyjął Ganges”. Flota Ćolów odniosła znaczące sukcesy w Indonezji i na Półwyspie Malajskim, pokonując potężne imperium Śriwidźaja wraz z podległymi mu królestwami. Dzięki tym dalekosiężnym podbojom wzmocniono kontrolę nad morskimi szlakami handlowymi łączącymi Indie i Chiny. Ćolowie utrzymywali stosunki dyplomatyczne z Chinami, a także z Kambodżą. W tym czasie na obszarze Kerali wyłoniło się imperium władców, którzy swoje pochodzenie wiązali ze starożytną dynastią Ćerów. Przez blisko 300 lat (IX–XI w.) władzę sprawowało w nim trzynastu królów nazywanych Kulaśekharami. Państwo osłabło w wyniku wyniszczających wojen z Ćolami. Potęga tych ostatnich trwała do XII w. Na upadek ich państwa wpływ miało osłabienie władzy centralnej. Po rozpadzie królestwa kilku władców, wcześniej podległych imperium, założyło własne państwa. Do rządów w ten sposób doszli m.in. Pandjowie, Hojsalowie oraz Kakatijowie. Ich królestwa jednak w dość krótkim czasie zostały podbite przez Sułtanat Delhijski. Widźajanagara. Powszechnie uznaje się, że bezpośrednio w odpowiedzi na postępującą z północy inwazję muzułmanów zostało utworzone imperium Widźajanagara, określane niekiedy mianem ostatniego bastionu hinduizmu. Nazwa królestwa, oznaczająca w sanskrycie Miasto Zwycięstwa, pochodzi od nazwy stolicy państwa, założonej w latach 30. XIV w. przez pierwszych władców imperium na wyżynnych terenach w okolicy dzisiejszego Hampi w środkowej części stanu Karnataka. Królestwo zostało ustanowione przez kilku braci, synów Sangamy, spośród których za najważniejszych uznaje się Hariharę oraz Bukkę. Imperium na ponad trzy stulecia zdominowało krajobraz polityczny Indii Południowych. W okresie swej świetności osiągało niespotykane wówczas w tamtym rejonie rozmiary. Obszar państwa obejmował w większości terytoria współczesnych stanów Indii drawidyjskich, takich jak Karnataka, Andhra Pradeś, Tamilnadu i Kerala. Istnieje kilka wersji historii o początkach państwa. Według jednej z opowieści synowie Sangamy pochodzili z rejonu dzisiejszego stanu Andhra Pradeś. Po zdobyciu położonego w Andhrze Warangalu w 1327 r. przez armie Sułtanatu Delhijskiego bracia zostali schwytani i zabrani do Delhi jako więźniowie. Tam zostali nawróceni na islam i odesłani z powrotem do Indii Południowych, aby w imieniu sułtana kontrolowali podbite tereny. Jednak pod wpływem nauk wielkiego mędrca Madhawy, nazywanego także Widjaranją, ponownie nawrócili się na hinduizm. Inspirowani przez mistrza bracia stanęli na czele rebelii skierowanej przeciw armiom sułtanatu i założyli nowe państwo ze stolicą nad rzeką Tungabhadrą, gdzie Harihara został koronowany na króla w 1336 r. Według innej wersji historii synowie Sangamy pochodzili z terenów Karnataki, gdzie służyli w wojskach władcy królestwa Hojsala. Bracia bywają prezentowani jako wierni dziedzice Hojsalów, a o ich bliskim związku z nimi może świadczyć także lokalizacja stolicy nowego królestwa na miejscu Wirupakszapattany, dawnego miasta Hojsalów. Potomkowie Sangamy dali początek pierwszej z czterech dynastii imperatorów Widźajanagary, honorowanych królewskim tytułem raja. Wspomniany mędrzec Madhawa, alias Widjaranja, wraz ze swym bratem Sajaną odegrali znaczącą rolę w umacnianiu pozycji władców nowego państwa. W przemyślany sposób prowadzili działania mające na celu odrodzenie i umocnienie religii i kultury hinduskiej w Indiach Południowych w obliczu postępujących najazdów muzułmańskich. Widjaranja jest uznawany za wielkiego reformatora hinduizmu, związanego z hinduskim ośrodkiem religijnym w Śringeri. Umocnienie prestiżu nowych władców, wywodzących się z rodu o nie najwyższym statusie społecznym, stanowiło także cel wielkiego przedsięwzięcia Sajany. Podjął się on monumentalnego zadania skomponowania komentarzy objaśniających do czterech wed, czyli świętych tekstów hinduizmu. Patronat głowy nowego państwa nad tak imponującym projektem religijno-naukowym miał się przyczynić do zbudowania wizerunku królestwa mocno związanego z panhinduską ortodoksją. Dynastia Sangama. Po objęciu władzy Sangamowie rozpoczęli serię podbojów i w dość krótkim czasie zdobyli większość terenów subkontynentu położonych na południe od rzeki Tungabhadry. Następca i brat Harihary I, koronowany w 1357 r. Bukka I, w wyniku zakończonych rozejmem starć z sąsiadującym od północy sułtanatem Bahmanidów, poszerzył imperium o międzyrzecze rajćurskie, ustanawiając w 1365 r. granicę między państwami na rzece Krisznie. Znaczącym sukcesem militarnym Sangamów było ostateczne rozprawienie się z Sułtanatem Madurajskim, czyli położonym najdalej na południe indyjskim państwem muzułmańskim. Zwycięstwo wojsk Widźajanagary nad sułtanatem, odniesione pod dowództwem syna Bukki I, Kumary Kampany, zostało upamiętnione w inskrypcjach propagujących wizerunek prawowiernego hinduskiego władcy walczącego przeciw opresji muzułmańskiej, a także w literaturze sanskryckiej komponowanej na królewskim dworze. Kolejni Sangamowie kontynuowali politykę ekspansji, walcząc z rodem Reddich z Kondawidu (stan Andhra Pradeś) oraz dynastią Welamów z Warangalu (Telangana). Państwo rozkwitło za rządów Dewaraji II (1426–46), uznawanego za jednego z najwybitniejszych władców imperium. Król wprowadził do swoich oddziałów najemników muzułmańskich i nadawał im wysokie rangi, co zapewniało sukcesy militarne państwa. W Widźajanagarze wybudowano meczet i cmentarz muzułmański. We wzmocnieniu potęgi armii imperialnej dużą rolę odegrała kontrola nad portami na Wybrzeżu Malabarskim. W miastach portowych nabywano konie sprowadzane do Indii z Arabii, które wykorzystywano w celach wojskowych. Poza świetnymi kampaniami wojennymi Dewaraja II zyskał sławę również jako mecenas literatury i sztuki. Dwór królewski słynął ze znakomitego towarzystwa literackiego, którego największą gwiazdą był Srinatha, poeta komponujący w języku telugu. Sam imperator także czynnie uczestniczył w działalności koła literatów, tworząc poezję w sanskrycie. Warto wspomnieć o kobietach komponujących poezję przy dworze władców. Znanymi poetkami były Gangadewi, ukochana Kumary Kampany z dynastii Sangamów, oraz Tirumalamba, związana z późniejszą dynastią Tuluwów. Dynastie Saluwów i Tuluwów. Za czasów Dewaraji II zaostrzył się konflikt z rodem Gadźapatich z Orisy. Walki z nimi trwały około stu lat, aż do drugiej połowy XV w., kiedy wojska Gadźapatich ostatecznie wycofały się ze spornych terenów na wybrzeżu Andhry. W tym samym czasie osłabieniu uległa władza dynastii założycielskiej Miasta Zwycięstwa. Ostatni z Sangamów, rządzący w latach 1464–85 Wirupaksza II, został odsunięty od tronu i zamordowany przez pierwszego uzurpatora w historii Widźajanagary, potężnego dowódcę Narasimhę z rodu Saluwy. Narasimha początkowo dowodził wojskami królewskimi i odnosił znaczne sukcesy militarne. Zwycięstwa przyczyniły się do wykreowania wizerunku dowódcy wybawiciela upadającego imperium, co ułatwiło przejęcie korony. Rządy Saluwów nie trwały jednak długo. W chwili śmierci Narasimhy jego synowie byli za młodzi, by sprawować władzę. Panowanie przejął regent mianowany przez samego Saluwę, wysoko postawiony oficer Narasa z rodu Tuluwów, który nie zamierzał rezygnować z władzy. Książęta z dynastii Saluwa zostali wymordowani, zaś władza spoczęła w rękach kolejnego uzurpatora Narasimhy Tuluwy, syna regenta Narasy. Narasimha stał się założycielem trzeciej dynastii władców Widźajanagary – Tuluwów. Sprzyjające warunki polityczne umożliwiły przetrwanie królestwa w owych niespokojnych czasach epoki uzurpatorów. Za największego władcę dynastii uznaje się syna Narasimhy Tuluwy, Krisznadewę Raję I. Imperator wsławił się jako wybitny wojownik, wódz i strateg. Za czasów jego rządów (1509–29) imperium powróciło do dawnej chwały. Krisznadewa już na początku swych rządów musiał zmierzyć się z wojskami sułtanatów dekańskich. Armia imperatora rozgromiła siły muzułmańskie. Polityka władcy polegała teraz na podsycaniu rywalizacji pomiędzy sułtanami, w celu niedopuszczenia do zjednoczenia ich sił. Krisznadewa podjął także wojnę z Gadźapatimi z Orisy. Przyniosła ona stosunkowo niewielkie zdobycze terytorialne. W wyniku zawartego sojuszu władca Gadźapatich o