Kiedy Europejczycy dotarli do Indii

Europejska kolonizacja. Europejczycy początkowo przybywali do Indii albo jako kupcy, albo jako misjonarze – katoliccy (Portugalczycy, Francuzi), protestanccy (Holendrzy, Duńczycy, Niemcy), anglikańscy (Brytyjczycy). Z czasem między siłami europejskimi rozpoczęła się rywalizacja o kontakty handlowe i zyski, a także o tereny i wpływy polityczne, zaś konflikty toczące się między mocarstwami w Europie znajdowały odzwierciedlenie w posiadłościach zamorskich. Portugalczycy i Estado da Índia. Portugalczycy wykorzystali olbrzymią szansę odkrycia alternatywnej drogi morskiej do Indii, wiodącej wokół wybrzeży Afryki i omijającej od wieków zmonopolizowane przez żeglarzy arabskich szlaki łączące porty Zatoki Perskiej i zachodniego wybrzeża subkontynentu. Europa była spragniona indyjskich towarów – pieprzu i innych przypraw, saletry, bawełnianych tkanin – dlatego wyprawa Vasco da Gamy, który w 1498 r. dotarł do Kozhikode (Kalikatu) na Wybrzeżu Malabarskim, została uznana za całkowity sukces, pomimo że Portugalczycy musieli salwować się ucieczką przed Indusami podburzonymi przez obawiających się konkurencji kupców muzułmańskich. Kozhikode było centrum handlu przyprawami kontrolowanego przez Chińczyków i Arabów, którym udało się skutecznie zapobiec założeniu tam przez Portugalczyków faktorii. Przybysze postanowili jednak walczyć o wpływy i podjęli decyzję o ekspansji, chociaż kolejna ekspedycja z 1505 r., dowodzona przez mianowanego wicekrólem Indii Francisco de Almeidę i próba założenia faktorii handlowej w Koćinie również zakończyły się fiaskiem na skutek interwencji floty arabskiej. Pięć lat później wyprawa Alfonsa de Albuquerque (późniejszego pierwszego gubernatora Indii Portugalskich) przyniosła upragniony sukces: Portugalczycy pokonali siły sułtana Bidźapuru i założyli pierwszą faktorię handlową w Goa, które wkrótce stało się stolicą ich indyjskich posiadłości. Nieco później powstała tam również słynna misja jezuicka, w której działał m.in. św. Franciszek Ksawery, zwany apostołem Indii. Następne lata przyniosły kolejne zdobycze (przejmowane zbrojnie lub pokojowo), tym razem kosztem sułtana Gudźaratu: Daman (1531 r.), Salsette, Bombaj i Bassein (1534 r.) oraz Diu (1535 r.). Przez dwa stulecia Portugalczycy z powodzeniem rozszerzali swoje wpływy, utrzymując faktorie nie tylko na zachodnim, ale i wschodnim wybrzeżu. Kontrolowali także ruch statków w gudźarackich portach, co było szczególnie uciążliwe dla indyjskich muzułmanów, gdyż to z nich właśnie wierni wyruszali na pielgrzymki do Mekki. Na tym tle często zdarzały się konflikty – również zbrojne – między Portugalczykami a mogolskimi władzami prowincji. W 1739 r. Marathowie podbili większość terytoriów portugalskich w północnych Indiach, jednak oficjalna kolonia (tzw. Indie Portugalskie – Estado da Índia) istniała nieprzerwanie do 1961 r., kiedy to armia indyjska dokonała bezkrwawego przejęcia ostatnich terytoriów portugalskich (Daman i Diu, Dadra, Nagarhaweli) i przyłączenia ich do Republiki Indii. Kolonizacja portugalska była pierwszym kontaktem Indii z Zachodem w czasach nowożytnych. W jej efekcie na subkontynent zostało wprowadzone chrześcijaństwo, pojawiły się nowe uprawy, bez których dziś nie wyobrażamy sobie indyjskiej kuchni, jak ziemniaki, tytoń, kukurydza, pomidory czy gujawa. Wpływy są widoczne również w sferze kultury – np. w sztuce (wizerunki Maryi czy Jezusa), muzyce (powszechne użycie fisharmonii), a także językach (np. hindi czy marathi), które mają niemało zapożyczeń z portugalskiego. Holendrzy i India Holenderska. Termin India Holenderska odnosi się do osad i faktorii handlowych pozostających pod zarządem Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (Vereenigde Oost-Indische Compagnie; VOC), powołanej w 1602 r. Holendrzy byli obecni na terenie subkontynentu do 1825 r., nigdy jednak nie stworzyli jednej siły politycznej administrującej holenderskimi posiadłościami. Zamiast tego istniały odrębne: prowincje (gubernatorstwa) – Holenderski Cejlon i Holenderski Koromandel; komendantura – Holenderski Malabar; oraz dyrektoriaty – Holenderski Bengal i Holenderski Surat. Holendrzy najpierw dotarli do Pulikatu na Wybrzeżu Koromandelskim, następnie zdobywali posiadłości w rejonie Suratu (1616 r.) i w Bengalu (1627 r.), zaś w 1656 r. odebrali Portugalczykom Cejlon, a kilka lat później również posiadłości w Malabarze (wybrzeże zachodnie). VOC handlowała głównie tekstyliami, kamieniami szlachetnymi, indygo i jedwabiem, saletrą i opium (w Bengalu) oraz pieprzem (w Malabarze), Kompania eksportowała też indyjskich niewolników do Kolonii Przylądkowej (pd. Afryka) oraz na Wyspy Korzenne. W II poł. XVIII w. Holendrzy stopniowo tracili wpływy i posiadłości, cedując je w ręce brytyjskie (by nie dostały się Francuzom) na mocy traktatu holendersko-brytyjskiego z 1824 r. Francuzi i Établissements français dans l’Inde. Francuzi dotarli do Indii jako ostatnia siła europejska w II poł. XVII w. Jednym z pierwszych był François Bernier, lekarz i podróżnik, który przez kilka lat pełnił funkcję osobistego medyka mogolskiego cesarza Aurangzeba. Francuska Kompania Indii Wschodnich (La Compagnie française des Indes orientales) została założona w 1642 r. przez kardynała Richelieu, ale pierwsza ekspedycja dotarła do Suratu dopiero w 1668 r. Tam też powstała francuska faktoria handlowa. Kolejne placówki Francuzi założyli w Masulipatam (1669 r.) i Pondichéry (1673 r., na terenach otrzymanych od sułtana Bidźapuru), a także w Ćandernagorze (1692 r., za zgodą miejscowego gubernatora Bengalu z ramienia Mogołów). Stosunkowo szybko jednak, bo już do 1720 r., utracili na rzecz Brytyjczyków wszystkie faktorie poza Pondichéry, które znacznie rozbudowali i o które walczyli – z sukcesem – z Holendrami i Brytyjczykami, uzyskując kontrolę nad sporą częścią Dekanu. W czasach urzędowania najsłynniejszego gubernatora Indii Francuskich Josepha Dupleix, dążącego do umocnienia zamorskich terytoriów Francji, powstały nowe faktorie w Janam (Andhra), Mahé (Malabar) i Karikalu (Koromandel). Jednak taka ekspansywna polityka stała na drodze interesom brytyjskim, w związku z czym nie uzyskała poparcia rządu francuskiego, chcącego uniknąć otwartego konfliktu z Brytyjczykami. Konfrontacja stanowiąca odzwierciedlenie konfliktów tych dwóch państw w Europie (walka o sukcesję austriacką 1740–48; wojna siedmioletnia 1756-63) była jednak nieunikniona. Wprawdzie obie strony zapewniały o czysto handlowym celu ich obecności w Indiach, jednak w poszukiwaniu lokalnych sprzymierzeńców zaczęły mieszać się do polityki wewnętrznej państw indyjskich, później stopniowo przejmując nad nią kontrolę. Walki francusko-angielskie o wpływy trwały do początku XIX w. Pondichéry przechodziło z rąk do rąk. Wreszcie po zakończeniu wojen napoleońskich w 1816 r. Francuzi ostatecznie zdołali odzyskać większość wcześniejszych posiadłości, w tym Pondichéry, Ćandernagor i Surat. Przekazali je Republice Indii dopiero po uzyskaniu przez Indie niepodległości: w 1947 r. Surat, w 1950 r. Ćandernagor; w 1954 r. – Pondichéry. Brytyjczycy i Kompania Wschodnioindyjska. Już w XVI w. do Indii docierali b