Pomocnik Historyczny

Opis ważniejszych urzędów i godności cywilnych

Godności i urzędy

Ilustracje pochodzą z dzieła Stanisława Sarnickiego „Statuta i metrika przywilejów koronnych”, Kraków 1594 r. Ilustracje pochodzą z dzieła Stanisława Sarnickiego „Statuta i metrika przywilejów koronnych”, Kraków 1594 r. AN
AN

Urzędy senatorskie

Prymas – (arcybiskup gnieźnieński) stał na szczycie hierarchii państwowej. Od 1572 r. prymas, jako przewodniczący senatu, uzyskał stanowisko interrexa, głowy państwa na czas bezkrólewia. Prymas reprezentował kraj na zewnątrz, kierował jego administracją i przygotowywał elekcję nowego władcy, zwoływał sejmiki i sejmy, dokonywał formalnej nominacji elekta. Jako arcybiskup gnieźnieński dokonywał koronacji króla i królowej. W praktyce mógł decydować o wojnie i bywał szafarzem urzędów. Praktycznie druga osoba w państwie po królu, na którego dodatkowo oddziaływał jako duszpasterz i proboszcz rodziny monarszej.

Wojewoda – wojewodowie stanowili drugą co do ważności grupę senatorów (równi im byli kasztelanowie wileński i trocki oraz starosta żmudzki, przewyższał natomiast kasztelan krakowski, uznawany za najważniejszego dostojnika świeckiego w państwie). W czasach piastowskich posiadali olbrzymi zakres władzy administracyjnej, sądowniczej i wojskowej (wiódł wojów – stąd nazwa) na podległych sobie terenach, niejednokrotnie usiłowali sięgnąć po władzę centralną (Sieciech, Piotr Włast, Dunin). Na przełomie XIII i XIV w. stracili większość dotychczasowych kompetencji na rzecz starostów, weszli jednak do Rady Królewskiej, przekształconej następnie w senat. Wojewodów, za wyjątkiem połockiego i wileńskiego, wybieranych przez obywateli tych ziem, mianował król, a od 1775 r. Rada Nieustająca. Poza Litwą i Prusami obowiązywało ich prawo o incompatibiliach – nie mogli łączyć urzędu z innymi, prócz hetmaństwa, i ze starostwami.

Kasztelan – urząd wywodził się z czasów pierwszych Piastów, gdy podstawowymi ośrodkami władzy były grody-kasztele. Od XIV w. kasztelanie utraciły swe znaczenie na rzecz starostw grodowych.

Pomocnik Historyczny „Rzeczpospolita Obojga Narodów” (100150) z dnia 01.07.2019; Obywatele i poddani; s. 40
Oryginalny tytuł tekstu: "Opis ważniejszych urzędów i godności cywilnych"
Reklama