Jak upadały demokracje
Autorytaryzm i dyktatura w przedwojennej Europie
Po Wielkiej Wojnie w Europie triumfowała zasada demokracji. Po pierwsze, systemy polityczne zwycięzców, zachodnich demokracji, stawały się wzorcem dla innych. Drugą przyczyną był charakter wojennego kataklizmu. Miliony ludzi walczyły, inne miliony traciły bliskich i głodowały; śmierć i cierpienie zostały niejako zdemokratyzowane. Uważano to za emocjonalny i racjonalny argument na rzecz wprowadzenia wraz z pokojem demokracji politycznej.
Trzecią ważną okolicznością była słabość oporu ze strony przeciwników demokracji. Jako jej alternatywa pojawiała się rewolucyjna dyktatura – która zmiażdży absolutyzm i monarchię, stanowość i militaryzm, lecz również fizycznie ich nosicieli. Choć podstawowy spór sił zdolnych do przejęcia władzy niedługo już toczył się między demokracją a rewolucją, a nie między ancien régime’em a demokracją.
Czwartą przyczyną było pojawienie się na mapie Europy wielu nowych państw, które budowały swój ustrój. Znaleźć musiano sposób jego legitymizacji. Nie mogła to być tradycja monarchiczna, bo odwoływać trzeba by się do warunków historycznych w najlepszym razie sprzed ponad wieku. Brak tradycji monarchicznej prowadził do republiki. W kanonie pojęć nie było jednak w 1918 r. innej republiki niż demokratyczna lub rewolucyjna.
Już od początku triumfu demokracji ciążyły nad nią chmury. W niektórych krajach zrodziła się ona z wojennej klęski. Musiała sobie radzić z jej konsekwencjami, ale obciążano ją za nie odpowiedzialnością. W Rosji demokracja pojawiła się na krótko, już w chwili klęski, ale jeszcze nie kapitulacji. Niedoświadczona, wzięła na siebie odpowiedzialność i za klęskę, i za kontynuację wojny. Znalazła się pod podwójnym ogniem sił zachowawczych i sił dążących do radykalizacji rewolucji. Zginęła pod nim, ustępując miejsca dyktaturze bolszewików.