Poza schematem. Meksykańska rewolucja do dziś wymyka się schematom buntu mas powtarzającym się w rozmaitych wariantach od czasu rewolucji francuskiej 1789 r. Jest jedną z najtrudniejszych do opisania. Nawet daty nie są oczywiste: zaczęła się w 1910 r., ale na temat tego, kiedy się skończyła, istnieją rozmaite interpretacje.
Dla jednych była jedynie politycznym zamachem stanu, który w miejsce starej, zmurszałej dyktatury wprowadził demokratyczne rządy i nową konstytucję. Dla innych – chaotycznym pasmem wojen domowych i rzezi trwających do końca lat 20. XX w. Dla jeszcze innych jej zwieńczeniem były nacjonalizacja i reformy społeczne prezydenta Lázara Cárdenasa (1934–40). Dla kolejnych wreszcie – jej finałem (i ostateczną zdradą ideałów) stała się masakra studentów na placu Tlatelolco w 1968 r. A może zakończyła się dopiero niedawno, wraz z upadkiem rządów Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej w 2000 r.?
Porfirio Díaz. Dyktatura i ferment. Gdy rewolucja się rozpoczynała, Meksyk był prawie od stu lat krajem wyzwolonym od zwierzchnictwa hiszpańskiej korony. Opierał się agresorom zewnętrznym – czasem przegrywając wojny (ze Stanami Zjednoczonymi), czasem wygrywając (z Francją, która zainstalowała na krótki czas arcyksięcia Maksymiliana jako cesarza). Miał za sobą rządy wybitnego reformatora Benita Juáreza, który wprowadził liberalne prawa rozdzielające państwo od Kościoła i wywłaszczył częściowo kościelną własność ziemi. Juárez sformuował koncept nowoczesnego państwa, w którym prawo jest ważniejsze niż wola ludzi sprawujących rządy.
Wybuch rewolucji poprzedziły jednak trzy dekady surowej dyktatury Porfiria Díaza, określane – od imienia autokraty – mianem porfiriatu.