„Ręce nam do pałaszów przymarzali”
Wojny Zygmunta III i Władysława IV
Wojna o Inflanty, 1600–11
Pierwszy akt. Długie panowanie Zygmunta III Wazy zostało naznaczone ustawicznymi konfliktami zbrojnymi, które Rzeczpospolita toczyła z niemal wszystkimi sąsiadami. Początkowo, nie licząc najazdów tatarskich na Kresy południowo-wschodnie, było w miarę spokojne, a hetman wielki koronny Jan Zamoyski jedynie przeprowadzał udane interwencje w księstwach naddunajskich (1595, 1600), osadzając w Mołdawii i Wołoszczyźnie przedstawicieli rodziny Mohyłów.
W 1600 r. sytuacja się zmieniła. Zdetronizowany w Szwecji Zygmunt III w odpowiedzi na ogłoszenie tam władcą swego stryja Karola Sudermańskiego wcielił Księstwo Estonii – tę część Inflant, która była posiadłością szwedzką – do Rzeczpospolitej. Szwecja nie pozostała dłużna – w tym samym roku jej wojska zaatakowały Inflanty, rozpoczynając kolejny etap walki o dominium Maris Baltici.
Opanowały kraj po linię Dźwiny i rozpoczęły oblężenie Rygi. Słabsze liczebnie wojska litewskie opóźniały działania przeciwnika, zadając mu m.in. druzgoczącą klęskę pod Kokenhauzen (1601 r.). Sytuację zmieniło dopiero przybycie na teatr działań wojennych armii koronnej (ok. 13 tys. żołnierzy i 50 dział), która właśnie zakończyła zwycięsko walki z hospodarem wołoskim Michałem Walecznym. Metodycznie prowadzone przez Zamoyskiego działania doprowadziły do odzyskania niemal wszystkich utraconych zamków w 1602 r. Następnie dowództwo w Inflantach przejął Jan Karol Chodkiewicz. Ten wybitny litewski wódz odniósł szereg spektakularnych sukcesów, m.in. odbijając w 1603 r. Dorpat. 27 września 1605 r., mając pod komendą niecałe 4 tys. żołnierzy, rozbił pod Kircholmem liczące ok. 11 tys. wojska szwedzkie, które po raz kolejny próbowały zdobyć Rygę. Przeciwnik poniósł ogromne straty, Karol IX cudem ocalił życie.