Pomocnik Historyczny

Jewanik, ladino, jidysz

Bałkańscy Żydzi

Synagoga w Sarajewie, Bośnia i Hercegowina; pocztówka z pocz. XX w. Synagoga w Sarajewie, Bośnia i Hercegowina; pocztówka z pocz. XX w. DP
Społeczność i zagłada bałkańskich Żydów.
Synagoga w Sofii, Bułgaria.Shutterstock Synagoga w Sofii, Bułgaria.

Romanioci, Sefardyjczycy, Aszkenazyjczycy. Bałkany zamieszkiwali Romanioci, Sefardyjczycy i Aszkenazyjczycy. Romanioci/Romaniotes oznacza Żydów rzymskich mówiących językiem jewanik, czyli dialektem greckiego, i zamieszkujących terytorium dzisiejszej Grecji wraz z wyspami od III w. p.n.e. Wśród samych Romaniotów funkcjonowało przekonanie o przybyciu pierwszych Żydów do Achai po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. n.e. W czasach Imperium Bizantyńskiego używano nazwy Romeios (Rzymianin) na określenie wszystkich wolnych mieszkańców państwa posługujących się greką, niezależnie od pochodzenia etnicznego.

Posługujący się językiem ladino (zwanym też dżudezmo lub judeo-hiszpańskim) Sefardyjczycy przybyli na teren Imperium Osmańskiego po wypędzeniu ich z Hiszpanii (po 1492 r.). Romanioci, głównie kupcy i rzemieślnicy, z czasem zasymilowali się z lepiej wykształconymi Sefardyjczykami, porzucając swój odrębny język. Natomiast posługujący się jidysz Aszkenazyjczycy napływali na tereny osmańskie w różnym czasie z różnych części Europy, duża ich fala przybyła w XVII w. z terytorium monarchii Habsburgów.

W Atenach, Sofii, Belgradzie, Sarajewie znajdowały się osobne synagogi dla Romaniotów, Sefardyjczyków i Aszkenazyjczyków. Po Zagładzie przestały funkcjonować jako oddzielne miejsca kultu. W Sarajewie pochodząca z 1581 r. synagoga sefardyjska (Stara Synagoga) została przeznaczona na muzeum, a w 2004 r. przywrócono jej także funkcję miejsca kultu. Pochodząca z 1902 r. synagoga aszkenazyjska po drugiej wojnie światowej została odnowiona i udostępniona dla celów religijnych, modlą się w niej i Sefardyjczycy, i Aszkenazyjczycy. W Sofii synagoga aszkenazyjska została zniszczona w wyniku bombardowania w 1944 r. i nie została odbudowana. Ocalała synagoga sefardyjska z 1909 r.

Pomocnik Historyczny „Dzieje Bałkanów” (100210) z dnia 26.06.2023; Dzieje Bałkanów; s. 78
Oryginalny tytuł tekstu: "Jewanik, ladino, jidysz"
Reklama