Pomocnik Historyczny

Od kaisera do Führera

Upadek niemieckiej demokracji

Kadr z filmu Leni Riefenstahl „Triumf woli” z 1935 r. Kadr z filmu Leni Riefenstahl „Triumf woli” z 1935 r. Reichspropagandaleitung NSDAP/Entertainment Pictures/The Movie Company
Upadek pierwszej niemieckiej demokracji był niemal zaprogramowany przez wydarzenia wewnętrzne i międzynarodowe. Demokracja ta powstała z niezaakceptowanej klęski w Wielkiej Wojnie. Kontestowano ją na prawicy i lewicy.

Krajobraz po klęsce. Skoro wojska niemieckie stały we Francji i Belgii na zachodzie, głęboko w Rosji i na Ukrainie na wschodzie, znacznej części Niemców trudno było pogodzić się z tym, że wojna była już przegrana i kapitulacja konieczna. Niemiecka prawica oskarżała o klęskę siły polityczne, które wzięły rządy w tzw. Republice Weimarskiej (państwie, które powstało w 1918 r. po abdykacji cesarza Wilhelma II, oficjalnie nosiło nazwę Rzeszy Niemieckiej). Socjaldemokratów potępiano za to, że wraz z komunistami w rewolucyjnym akcie zdrady zadali walecznej i wciąż sprawnej armii cios w plecy; lewicowych liberałów i katolików z partii Centrum za to, że podpisali równe kapitulacji zawieszenie broni oraz – wspierając socjaldemokratów – haniebny traktat wersalski. Niemcy, dotąd największa potęga kontynentalnej Europy, stoczyły się do pozycji państwa zależnego od mocarstw, a zwłaszcza swego tradycyjnego wroga, Francji. Boleśnie odczuwano daleko posunięte ograniczenia siły militarnej oraz utratę wschodnich ziem na rzecz Polski, lekceważonej jako państwo słabe i „sezonowe”.

Choć komuniści byli wewnątrz Niemiec zwalczani, zwolennicy republiki i jej przeciwnicy traktowali radziecką Rosję i później Związek Radziecki jako potencjalnego partnera w dążeniach do podważenia porządku wersalskiego. Znalazło to wyraz w zawartym w kwietniu 1922 r. układzie w Rapallo, a bardziej jeszcze we współpracy wojskowej obu państw.

Prawica była silniejszym wrogiem demokratycznej republiki niż skrajna komunistyczna lewica, ale akcje z dwóch stron podważały stabilizację Republiki Weimarskiej. Po lewicowym epizodzie republiki rad w kwietniu 1919 r. w Bawarii równie epizodyczny charakter miał prawicowy pucz Kappa w kwietniu 1920 r. Skrajna prawica sięgnęła później do metod terrorystycznych, dokonując zamachów, wśród nich najgłośniejszych, bo skutecznych, w sierpniu 1921 r.

Pomocnik Historyczny „Trzecia Rzesza wydanie II” (100212) z dnia 24.07.2023; Trzecia Rzesza w budowie; s. 12
Oryginalny tytuł tekstu: "Od kaisera do Führera"
Reklama