Oczekiwania wobec Niemców. Narody – ofiary polityki nazistowskiej – oczekiwały, że odpowiedzią na wyjątkowość Holokaustu i polityki eksterminacyjnej Trzeciej Rzeszy będzie wyjątkowa postawa i polityka powojennych Niemiec. Oczekiwanie, że niemieckie odchodzenie od nazistowskiego systemu będzie drogą przebiegającą wedle religijnego nakazu: wyznania winy, pokuty, zadośćuczynienia, przebaczenia i pojednania, okazało się iluzją.
Druga wojna światowa zmieniła oblicze Europy. Różniła się ona diametralnie od wojny 1914–18. Nie kończył jej traktat pokojowy, lecz bezwarunkowa kapitulacja; Niemcy utraciły podmiotowość na arenie międzynarodowej. Totalny charakter wojny i klęski Niemiec, fakt, iż II wojna wykraczała daleko poza militarne działania, sprawiły, że te wydarzenia okazały się najbardziej przełomowym doświadczeniem XX w. Centralne miejsce czasów narodowego socjalizmu w historii i pamięci Niemców wynika z nieporównywalności tej wojny z jakimkolwiek konfliktem zbrojnym w dziejach. Poprzez ludobójstwo, świadomie realizowaną przez hitlerowską Rzeszę eksterminację narodów, grup społecznych, wyznaniowych i etnicznych, nie mieści się ona w żadnych kategoriach znanych z historii i reguł życia międzynarodowego. Jej szczególność polegała na tym, że wrogów określały nie linie frontów, lecz antagonizmy sięgające w głąb historii. Walka przeciw wrogom rasowym i o przestrzeń życiową była prowadzona przy użyciu najbrutalniejszych środków. W obrazie wojny dawna śmierć na polu bitwy w obronie ojczyzny została wyparta przez ofiary torturowane, rozstrzeliwane, zagazowane.
Źródła upokorzenia. Przełomowość lat 1939–45 uwidoczniła się w bezprzykładnym szoku po odkryciu przez społeczeństwo niemieckie rozmiarów przestępstwa, jakiego dopuściły się Niemcy, a także przeczucia, że dla budowy nowego porządku nie ma alternatywy.