Epilog. Rachunki krzywd
Rachunki krzywd. Prof. Andrzej Leder dla „Polityki” o polskim społeczeństwie
JOANNA PODGÓRSKA: W idei prześnionej rewolucji – którą opisał pan 10 lat temu – chodzi o awans społeczny warstwy chłopskiej, który dokonał się wskutek tego, że w czasie drugiej wojny światowej wymordowano Żydów, a po wojnie unicestwiono ziemiaństwo jako klasę. Nastąpiła migracja do miast, chłopi weszli w obszar zarezerwowany dla elit, stali się nowym mieszczaństwem. Był to jednak proces nieuświadomiony. Nowa klasa nie wiedziała i nie chciała wiedzieć, skąd się wzięła. Mamy teraz falę chłopomanii. Budzimy się z tego prześnienia?
ANDRZEJ LEDER: Świadomość polskiego społeczeństwa podlega bardzo głębokiej przemianie. Choćby w kwestii tego, że tożsamość polska nie jest już jednoznacznie utożsamiana ze szlacheckością. Pod tą politurą odkrywana jest rzeczywista genealogia ogromnej większości Polaków – rodowody chłopskie. I zaczyna to być elementem opowieści, którą snujemy o samych sobie. Uważam, że to niezwykle pozytywne, choć niewystarczające, bo tak naprawdę współczesne polskie społeczeństwo to społeczeństwo mieszczańskie, klaso-średniowe, jak większość społeczeństw w Europie. Teraz jeszcze trzeba przerobić to przejście od chłopskich babek, tak pięknie opisanych przez Joannę Kuciel-Frydryszak w książce „Chłopki”, do współczesnej, mieszczańskiej świadomości. Mieszczańskiej w nowoczesnym sensie, a nie tym, który wyśmiewali na początku XX w. moderniści. Zmiana się jednak dokonała i czuję się – wraz z Janem Sową, Kacprem Pobłockim czy Adamem Leszczyńskim – jej współautorem. Ale jestem przekonany, że to zmiana niewystarczająca, by do końca zrozumieć społeczeństwo polskie.
Wymienił pan autorów książek historycznych o tematyce chłopskiej, ludowej, ale zainteresowanie tą tematyką widać także w kulturze.