Prosto z książki
Rzeczpospolita kolonialna i brzuchaci gladiatorzy. Historia prosto z książki
Kraj konfliktów
Bzik kolonialny. II Rzeczpospolitej przypadki zamorskie, Grzegorz Łyś, Wydawnictwo W.A.B. 2023, s. 336
Mamy kolejny, po wydanej dwa lata temu książce o Bronisławie Malinowskim, reportaż historyczny Grzegorza Łysia, tym razem poświęcony ideom kolonialnym przedwojennej Polski. Temat arcyciekawy i nie wiadomo, dlaczego w pamięci zbiorowej zmarginalizowany, choć odbija się w nim niemal cała mitologia polityczna II RP, przede wszystkim endecji i sanacji. Z jednej strony absolutyzacja tzw. interesu narodowego, z drugiej – silnie propagowana po przewrocie majowym wizja Polski mocarstwowej zdynamizowały „dyskurs kolonialny”. Powstała w 1930 r. Liga Morska Kolonialna w krótkim czasie stała się organizacją masową, liczącą w 1939 r. milion członków. Organizowane przez LMiK akcje pod hasłem „Żądamy dla Polski kolonij” rozbudzały emocje i wydatnie wzmacniały nastroje nacjonalistyczne.
Jak pisze Łyś, buńczuczne plany rozmijały się z realiami, zaś próby przejęcia Angoli czy zorganizowania polskiego osadnictwa w Liberii przy skrajnie niesprawnej dyplomacji i braku możliwości gospodarczych państwa zyskiwały charakter groteskowy. Tym bardziej że światowa polityka kolonialna zmierzała do swojego kresu. Efektem polskiego wzmożenia stała się za to nobilitacja skrajnego nacjonalizmu i rasizmu, łącznie z odgrzewaniem dywagacji o „murzynach” jako ogniwie pośrednim między człowiekiem a zwierzęciem. Swoje robiły też plany uwolnienia się od „kwestii żydowskiej” („Żydzi na Madagaskar”). Łyś tłumaczy, że idea kolonialna miała wyłącznie sens propagandowy, służyła na swój sposób „pokrzepianiu serc”, zaś jej koniec przyszedł wraz z wybuchem wojny.
MIROSŁAW PĘCZAK
***
W Wysokim Gnieździe
Siostry z Auschwitz, Roxane van Iperen, przekład Anna Gregorowicz-Metz, Wydawnictwo Marginesy 2023, s.