Nagrody Historyczne POLITYKI za rok 2023
Nagrody Historyczne 2023: oto nasi nominowani!
Laureatów Nagród Historycznych za rok 2023 ogłosimy w numerze 21 POLITYKI, który ukaże się 15 maja w kioskach i na polityka.pl/nagrodyhistoryczne.
Kategoria Źródła
Gdy nieme groby przemawiają… Archiwum dr. Jana Zygmunta Robla, t. 1–4, red. Danuta Jastrzębska-Golonka, Ewa Kowalska, opr. dokumentów Ewa Dulna-Rak, Katarzyna Ziębik, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2023
Gdy nieme groby przemawiają… Spuścizna katyńska, red. Danuta Jastrzębska-Golonka, Ewa Kowalska, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2023
Groby katyńskie nie przemówiłyby takim głosem, gdyby nie dr Jan Robel (1886–1962), chemik i toksykolog, w czasie okupacji kierownik Oddziału Chemicznego Instytutu Medycyny Sądowej i Kryminalistyki w Krakowie. Tylko niewielką część dokumentów znalezionych w Katyniu dało się na miejscu odczytać i zidentyfikować ich właścicieli. Dla Niemców miało to pierwszorzędne znaczenie propagandowe, dokumenty katyńskie wysłano więc do krakowskiego Instytutu. Zespół Robla nie tylko żmudnie je odczytywał, ale też z benedyktyńską dokładnością kopiował (m.in. 22 pamiętniki przekazane w 1944 r. do Londynu). Dwie z czterech zrobionych przez Robla kopii dokumentacji odnaleziono w 1991 r. i teraz niezwykle skrupulatnie wydano. Są lekturą równie przerażającą, co fascynującą.
JERZY KOCHANOWSKI
***
Polacy na Wschodzie. Historie mówione, red. Dominik Czapigo, Fundacja Ośrodka KARTA, Warszawa 2023
Fundacja Ośrodka Karta i Dom Spotkań z Historią od kilkunastu lat prowadzą Archiwum Historii Mówionej, które gromadzi wspomnienia, relacje, wywiady. Tym razem swoje opowieści przekazują Polacy żyjący na Wschodzie, szeroko pojętym. Relacje dotyczą różnych okresów XX w. i zmieniających się warunków geopolitycznych. I tak do 1939 r. swoje historie opowiadają Polacy mieszkający na Łotwie, Litwie i w Rumunii, inni o okupacji sowieckiej w latach 1939–41, niemieckiej (1941–44). Wreszcie w ZSRR po 1945 r. aż do jego rozpadu. Wartość tego przekazu jest ogromna, także dlatego że wielka historia jest zaświadczona osobistymi losami, dramatami, życiem codziennym w warunkach nieraz ekstremalnych.
WIESŁAW WŁADYKA
***
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, seria wydawnicza t. 1–36, Katarzyna Person (koordynator i red.), Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein (red.), Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Warszawa 2023
Wydany w 2023 r. tom „Archiwum Ringelbluma” wieńczy monumentalne dzieło edycji jednego z najcenniejszych źródeł do historii Polski i świata. Podziemne Archiwum Getta Warszawy stworzyli członkowie konspiracyjnej grupy kierowanej przez Emanuela Ringelbluma. Po wojnie udało się pod ruinami getta odnaleźć jego dwie części. Przechowywane w Żydowskim Instytucie Historycznym stanowi dziś zabytek wpisany na listę UNESCO. 36-tomowa staranna edycja tysięcy, nierzadko trudnych do odczytania dokumentów spisanych w kilku językach, opatrzona przypisami i indeksami, słownikami i wstępami historycznymi, jest wynikiem gigantycznej pracy zespołu historyków, redaktorów i tłumaczy. Składamy im wyrazy uznania i wdzięczności.
DARIUSZ STOLA
***
Kategoria Debiuty w pracach naukowych i popularnonaukowych
Kamila Łabno-Hajduk, Zofia Hertz. Życie na miarę KULTURY, Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Wrocław-Wojnowice-Paryż 2023
Gdyby nie wojna, Zofia Hertz (1910–2003) miała szansę przejść do historii (prawa) jako pierwsza polska notariuszka. Wojenny rollercoaster doprowadził ją z Łodzi na Kresy, stamtąd na zesłanie i w końcu do armii gen. Andersa. Rozpoczęta w niej współpraca z m.in. Józefem Czapskim i Jerzym Giedroyciem trwała do końca życia – jej i ich. Współtworzyła Instytut Literacki, najpierw w Rzymie, potem w podparyskim Maisons-Laffitte. Dla zespołu „Kultury” była – z typowo notarialną dbałością o szczegóły i jednocześnie urokiem osobistym – prawdziwym darem niebios. Pozostając w cieniu wielkich nazwisk, brała na siebie mało wdzięczne obowiązki, od gotowania przez księgowość po korekty tekstów. Po wielokroć zasłużyła na tę biografię.
JERZY KOCHANOWSKI
***
Natalia Judzińska, Po lewej stronie sali. Getto ławkowe w międzywojennym Wilnie, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2023
Autorka pisze, że antysemityzm był jednym z bardziej wyrazistych „wzorów polskiej kultury akademickiej” w Polsce międzywojennej. Zajęła się jego przejawami przede wszystkim na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie, ale pisze o podobnych zachowaniach i postawach na innych uczelniach w Polsce. I to przez cały okres dwudziestolecia, przy czym ten antysemityzm osiągnął stan bardzo wysoki w latach 30., a już zwłaszcza w ich drugiej połowie. Nie bez udziału władzy sanacyjnej. Najmocniejszymi przejawami tego antysemityzmu były nie tylko pobicia, mordy, ale także segregacja rasowa, wprowadzenie getta ławkowego, i to odgórnie, ustawami, rozporządzeniami rektorów. Wstyd i hańba.
WIESŁAW WŁADYKA
***
Aleksandra Suława, Przy rodzicach nie parlować. O polskich powrotach z Francji, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2023
To historia polskich emigrantów we Francji, którzy w latach 1946–48 wrócili do Polski. Opisuje wpierw drogę liczącej ponad 600 tys. rzeszy, która wyemigrowała w latach 20., a następnie kilkudziesięciu tysięcy tych, co po wojnie wrócili – by budować Polskę lepszą niż ta, którą opuścili. Podwójni imigranci, Polacy we Francji i Francuzi w Polsce, dwukrotnie podejmowali wysiłek zakorzeniania w nowym miejscu (w Polsce z reguły na Dolnym Śląsku), podtrzymując przywiezione z poprzedniego miejsca zwyczaje i kontakty z tam pozostałymi. Aleksandra Suława opowiada o nich w żywy i wciągający sposób, z wrażliwością właściwą historii rodzinnej, która zwraca uwagę na pozornie drobne szczegóły i pragnie zrozumieć wybory swych bohaterów.
DARIUSZ STOLA
***
Nominowało Jury w składzie: prof. dr hab. JERZY KOCHANOWSKI, dr hab. BARBARA KLICH-KLUCZEWSKA, prof. dr hab. DARIUSZ STOLA, dr hab. BOŻENA SZAYNOK, red. MARIAN TURSKI, prof. dr hab. WIESŁAW WŁADYKA.
***
książki można kupić w sklepie POLITYKI