Zygmunt Freud był przekonany, że podobnie jak Kopernik i Darwin, dokonał rewolucyjnego odkrycia. „Ludzkie urojenie wielkości ma ponieść trzecią i najdotkliwszą porażkę ze strony badań psychologicznych, które chcą dowieść naszemu Ja, że nie jest ono nawet panem we własnym domu, lecz poprzestać musi na skąpych wieściach o tym, co odbywa się nieświadomie w jego duchowym domu” – stwierdził przed około stu laty wiedeński lekarz. Tak naprawdę znajdujemy się pod przemożnym wpływem nieświadomości skrywającej nasze prawdziwe pragnienia i dążenia. Freud był przekonany, że jako pierwszy trzyma w ręku klucz w postaci metod psychoanalizy, który otwiera rejony umysłu do tej pory zupełnie niezbadane.
Idee Freuda zostały odrzucone przez większość mu współczesnych. Zapewne nie tylko ze względu na samą ich niewiarygodność, ale także język opisu zjawisk, zwłaszcza że procesy w sferze nieświadomości wiązał Freud z rolą popędu seksualnego. – Dzisiaj wiedza o procesach nieświadomych jest nieco większa niż w czasach Freuda. Używa się więc i innej terminologii: procesy zachodzące w umyśle człowieka określa się mianem jawnych i utajonych – mówi prof. Maria Jarymowicz z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. – Tylko te pierwsze podlegać mogą świadomej kontroli. I czy tego chcemy, czy nie chcemy, procesy utajone mają bardzo rozległy wpływ na nasze reagowanie, zachowanie, działanie. W rozgrywce pomiędzy dwoma systemami – świadomym i nieświadomym – często zwycięża ten drugi, gdyż jest to system reagowania szybszego, wyprzedzającego namysł, wyważanie racji i rozważanie decyzji.
Umysłowy termostat
Działanie nieświadomości może pełnić rolę „umysłowego termostatu”. Każdy z nas przecież wie, że nawet z generalnie niemiłych doświadczeń, jakim jest na przykład służba wojskowa, zapamiętuje czasem tylko to, co było miłe.