Katarzyna W. na ławie oskarżonych

Można się było – jak ja – wściekać, że wszyscy tylko o Madzi, zamiast o sprawach ważnych i poważnych, ale od początku trudno było zachować obojętność. Sprawa Madzi, chcieliśmy czy nie, rujnowała naszą ćwiczoną latami obojętność. Bo przecież każdy ma świadomość, że dzieci czasem umierają lub giną. Albo są porywane. Gdybyśmy jako ludzie przeżywali każdy taki przypadek, gdybyśmy każdym takim przypadkiem obciążali nasz system emocjonalny, to wszyscy byśmy już dawno zwariowali. Człowiek, który chce przetrwać, musi kontrolować empatię. Madzia, uzbrojona w tabloidy i większość pozostałych mediów, te nasze przeciwempatyczne pancerze przebiła. Mój także. Tym bardziej się wściekałem na szaleństwa torturujących mnie Madzią kolorowych gazet, których oczywiście nie podejrzewałem o bezinteresowność. Potem sytuacja zaczęła się odwracać. Madzia stopniowo znikała, rola detektywa Rutkowskiego bladła. Na plan pierwszy zaczęli się wysuwać zrazu oboje rodzice, a później już głównie matka, która z czasem stała się Katarzyną W. Zanim jednak z nazwiska mocą prawa została jej tylko jedna litera i kropka, matka Madzi, najpierw rozbudziła, a potem jak monstrualny odkurzacz wessała lawinę dobrych emocji milionów zwykłych ludzi. Gdyby któryś tabloid ogłosił po sfingowanym porwaniu zbiórkę pieniędzy na poszukiwanie Madzi, zebrałby więcej niż Rydzyk na Stocznię. Sprawa Madzi przez pierwsze tygodnie była narodowym dramatem i wygenerowała masę ciepłych ludzkich uczuć. Prawie jak Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy. Upadły anioł W twardych, zimnych czasach, kiedy rwie się system tradycyjnych więzi i coraz trudniej jest budować prawdziwe pozytywne emocje, takie wirtualne obiekty ciepłych uczuć ogółu są społecznie bezcenne. Wirtualne więzi, wirtualne emocje, wirtualna sympatia, wirtualna empatia są ludziom tym bardziej potrzebne, im słabsze znajdujemy oparcie w rzeczywistych więziach i im mniej jesteśmy empatyczni w świecie rzeczywistym. Społeczna nośność chrześcijaństwa na tym między innymi polega, że daje ono możliwość udziału w zbiorowym empatycznym przeżyciu Męki Pańskiej. Dzięki temu przeciętny, niedoskonały, czyli niezbyt dobry, człowiek może odkrywać w sobie dobro i mieć poczucie, że stoi po jego stronie. Sekularyzacja, która nam tę szansę odbiera, generuje histeryczny popyt na inne obiekty dobrych zbiorowych emocji. Ale tylko na takie, które nas do niczego nie zobowiązują. Lub takie, które generują zobowiązania nie większe niż wrzucenie kilku złotych do puszki. Współczuć, współodczuwać jest naturalną potrzebą człowieka. Ale w rzeczywistym świecie empatia może być kosztowna, gdy ktoś, z kim współodczuwamy, będzie wymagał realnej pomocy. Empatię odnoszącą się do realnej osoby bezpieczniej zastąpić wirtualną czułostkowością wobec jakiejś odległej osoby. Bezpiecznym kompromisem jest dziecko z misji w Afryce, któremu fundujemy naukę za dwa złote dziennie. Koszt niewielki, a człowiek czuje się lepszy. I bezpieczny. Bo nie grozi mu eskalacja roszczeń. Dla jeszcze bardziej oszczędnych Lance Armstrong był obiektem niemal idealnym. Oscar Pistorius też. Chorzy i dzielni dali światu emocje wielomiliardowej wartości. I niczego nie mogli od nas żądać w zamian.   A mała Madzia i jej biedna mama odegrały tę rolę w naszej lokalnej skali. To, jak Polska przejęła się ich losem, było wzruszające i piękne. Przez chwilę przeżyliśmy coś dobrego. Ale potem sytuacja zaczęła się szybko odwracać. Pieta znikła. Objawiła się Katarzyna W. Matka Cierpiąca stała się Matką Potworem. Przy takiej transgresji nie ma miejsca na szarość. Dobro stało się złem. Współczucie zastąpiła pogarda. Wrogość zajęła miejsce zmobilizowanej wcześniej społecznej życzliwości. Jeśli Katarzyna Waśniewska była dla wielu Polaków jak Pieta, to Katarzyna W. objawiła się jako upadły anioł. Jak O.J. Simpson, Pistorius, Armstrong, księża pedofile, biskup prowadzący samochód po pijanemu. Dla kultury masowej jest to figura jeszcze bardziej powabna niż przedmiot wirtualnych czułostkowych wzruszeń. Czułostkowość daje ulgę wychłodzonym sercom. Upadły anioł przynosi ulgę męczącym kompleksom. Dla dużej części każdego społeczeństwa dorwanie upadłego anioła, dręczenie go, wymierzenie kary, upokorzenie, taplanie w błocie, a jeszcze lepiej wytarzanie go w smole może być źródłem prawdziwych rozkoszy. Niech się cholera przekona, że nie jest od nas lepszy(a). Aż mnie szyja bolała od zadzierania głowy, gdy chciałam(em) spojrzeć jej (jemu) w oczy. A teraz proszę, patrzę na niego (nią) z góry. I jeszcze splunę. Odkrycie upadku Katarzyny W. stworzyło wash-and-go, czyli 2 w 1 naszej kultury masowej. Wciąż można bezkosztowo ogrzewać zmrożone serca i bezpiecznie rozczulać się nad losem małej Madzi, ale teraz można to robić, jednocześnie rozładowując kompleksy na usmolonym pierzu upadłego anioła, jeszcze wczoraj celebryckiej matki. Trudno o większą gratkę dla stabloidyzowanych, handlujących emocjami mediów, dla stabloidyzowanej debaty zdolnej tylko do przenoszenia emocji, dla stabloidyzowanych umysłów szukających w emocjach ucieczki od rzeczywistości i samoświadomości. W ten sposób sprawa Madzi stała się czymś więcej niż tylko kolejną wstrząsającą, tragiczną historią z serii dziecięcych zwłok w beczce, ciała tajemniczego chłopca z Cieszyna czy zaginionej Iwony z Sopotu. To nie jest już tylko zwykła medialno-kryminalna sensacja. To już jest rodzaj zbiorowej terapii. Ponowoczesne wydanie „Niewolnicy Isaury”, która miała podobne społecznie kojące działanie. Isaura koiła, bo żyło się jej jeszcze gorzej niż jej widzom w schyłkowej PRL. Katarzyna W. (a przynajmniej jej medialna wizja) koi, bo jest jeszcze gorsza niż niemal każdy z nas. Patrząc na nią, każdy ma prawo sobie po cichu powiedzieć: może jestem kiepski, może myślę wyłącznie o sobie, może dążę do swego po trupach, może wciąż krzywdzę innych, nie wyłączając najbliższych – ale gdzie mi tam do niej. Ale jest coś jeszcze, co częściowo wyjaśnia już nie tyle zainteresowanie mediów, ile medialną obsesję na punkcie Katarzyny W. Coś, co sprawia, że nad więźniarką wiozącą ją z aresztu do sądu krąży nadający na żywo helikopter stacji telewizyjnej, a kanał informacyjny transmituje rozprawę. Od seksafery żadna sprawa w Polsce nie zdobyła takiego zainteresowania i nie skupiła na sobie tyle społecznej (medialnej) uwagi. Dlaczego? Andrzej Lepper, główny negatywny bohater seksafery, robiąc błyskotliwą polityczną karierę, idealnie wpisał się w przerażający archetyp dzikiego polskiego chłopa – nieokrzesanego prostaka, spadkobiercy Szeli albo (w wersji soft) Edka z Mrożkowskiego „Tanga”, co to choćby wdarł się na najznakomitsze salony „żywemu nie przepuści”, a babie szczególnie. I choćby się przebrał w garnitur od Prady, wcześniej albo później wyjdzie z niego prymitywna dzikość. Polski inteligent, a zwłaszcza półinteligent, od pokoleń żyje w strachu przed widmem Szeli/Edka, więc kiedy go zobaczył bez gaci, niezwłocznie doznał moralnej ekstazy. Katarzyna W. dotknęła jeszcze silniejszego i starszego archetypu. A