Prezydencka kampania na finiszu

Wiele o tej kończącej się kampanii mówi to, że właściwie w żadnym przypadku nie była udana, jeśli wziąć pod uwagę punkt startu kandydatów. Andrzej Duda, z wielkim wysiłkiem, po pół roku od zgłoszenia i przez kilka miesięcy intensywnej kampanii uciułał około 10–12 proc. ponad to, co miał na początku batalii, a i tak (według sondaży) nie osiągnął poparcia, jakie ma samo PiS. Gdyby wystartował Jarosław Kaczyński, od razu zapewne zyskałby te swoje żelazne 30 proc. bez wydawania milionów złotych z partyjnej kasy. Tyle kosztowało zachowanie prestiżu prezesa, czyli uchronienie go od porażki. Bronisław Komorowski z trudem wyhamował spadki w notowaniach i zatrzymał się na poziomie około czterdziestu, czterdziestu kilku procent. Niewykluczone, że i bez żadnej kampanii tyle by osiągnął – bo taki jest mniej więcej zasób Platformy plus zwyczajowa premia dla urzędującego prezydenta – a uniknąłby coraz bardziej przykrych sytuacji podczas wyborczych wieców. Przyrostu praktycznie nie miał Janusz Korwin-Mikke, Magdalenie Ogórek kampania przyniosła spadek rankingu (zaczynała od 6 proc.), podobnie jak Adamowi Jarubasowi. Jedynie Paweł Kukiz, na którego nastała po prostu moda, miał zwyżkę notowań. Ten bilans pokazuje jałowość starań, słabość pretendentów do zajęcia miejsca Komorowskiego i brak pomysłów na autokreację. Może ostatnie dni przed głosowaniem zmienią coś jeszcze w preferencjach wyborców, ale przełomu trudno się spodziewać. Także dlatego, że treści i estetyka tej kampanii były głęboko rozczarowujące, pisaliśmy niedawno wręcz o wrażeniu żenady, największej w ćwierćwieczu. Kompetencje dużej części kandydatów nie upoważniały ich w żaden sposób do startu w tych wyborach. Ogłaszali oni „programy”, których spełnienie nie od nich zależy, i atakowali obecnego prezydenta, że nie zrealizował swoich rzekomych obietnic, czyli że za mało wetował. Spoty wyborcze w wielu przypadkach w swojej stylistyce cofnęły się do lat 90. Poziom zrozumienia spraw międzynarodowych i obronnych, a więc najbardziej leżących w gestii głowy państwa, był zastraszająco niski. Pojawiły się dawno niesłyszane w polskiej polityce motywy antysemickie. Drugi bieg Nikt z pretendentów do zajęcia miejsca Komorowskiego nie pokazał charyzmy, siły osobowości, wdzięku, umiejętności komunikowania się, które wykraczałyby ponad przeciętność. Ujawniła się natomiast jakaś prowincjonalność, małostkowość, wsobność naszego życia publicznego. Sami oddalamy się od światowej debaty, skazujemy na zaścianek. Jak to trafnie określił niedawno jeden z publicystów, polska polityka mentalnie jest na poziomie „gazu i jabłek”. Podobnie jak w czasie negocjacji przed wstąpieniem do Unii Europejskiej, gdzie sprawa cywilizacyjnego awansu mogła się rozbić o mleko i cukier. Polska polityka wciąż nie jest w stanie „produkować” więcej osobowości niż dwie, trzy na dekadę. Po Kwaśniewskim przyszedł Tusk, po całej prawicowej chmarze nastał Kaczyński, postać duża i organizująca katolicko-narodową wyobraźnię, ale akurat oni nie stanęli do tych wyborów. Bronisław Komorowski wykonał dużą pracę nad sobą, ale przyszło mu stanąć do walki z tymi, którzy nie wykonali żadnej pracy. Nie ujawniły się nowe postaci, mogące wyjść poza żelazną premię 10 proc. za nowość, zbieraną najczęściej od dość naiwnych wyborczych debiutantów. Kiedyś był to Janusz Palikot, teraz jest nim Paweł Kukiz, ale to wszystko jest prowizoryczne, bez żadnej gwarancji trwałości i solidności, a akurat urząd prezydencki jest „klasyczny”, smokingowy, w swojej istocie zachowawczy: albo ta funkcja na kimś leży, albo smętnie wisi, i to widać od razu. Nasze życie publiczne cierpi właśnie na dotkliwy brak polityków prezydenckiego kalibru. Takich, którzy już na etapie kampanii zachowują się jak przyszli prezydenci, powstrzymują język, unikają sądów radykalnych i niemądrych, zachowują powagę. Nie udało się to nawet niby poważnemu Andrzejowi Dudzie, któremu dzisiejsza Polska przypomina „państwo totalitarne”. A tylko ten rodzaj umiarkowania i odpowiedzialności jest w Polsce premiowany dwiema kadencjami prezydentury: najpierw Kwaśniewskiego i teraz, zapewne, Komorowskiego. Nieprzypadkowo politycy bardziej „wyraziści” i ekspansywni, jak Lech Wałęsa i Lech Kaczyński, mieli z drugą kadencją – oględnie mówiąc – spory kłopot. Pięć lat temu o nominację Platformy starali się Komorowski i Sikorski, i przy rezygnacji Tuska były to oczywiste kandydatury. Ale gdyby sięgnąć po inne, okazałoby się to trudne. W PiS, kiedy zabrakło Lecha Kaczyńskiego, który przy wszystkich swoich słabościach był postacią odpowiedniego formatu, problem jest jeszcze większy. Funkcjonują setki polityków, posłów, działaczy, specyficznych pracowników polityki, ale nie ma ludzi, którzy zdecydowanie wyrastają ponad innych. Jakby ujawnił się nieoczekiwany aspekt demokracji, każący zrównywać polityków do jakiejś niskiej średniej, żeby nikomu nie było przykro. Może ostatnimi postaciami w kampaniach uosabiającymi cechy prezydenckie (choć niewygrywającymi) byli Andrzej Olechowski, Włodzimierz Cimoszewicz czy Marek Borowski. Takich postaci teraz zabrakło, stąd wrażenie stagnacji czy wręcz cofnięcia się polskiej polityki, i to w czasie kiedy światowe wyzwania są największe od dekad. W efekcie jedynym istotnym pytaniem tej kampanii było to, czy kandydat PiS stanie się rzeczywistą konkurencją dla urzędującego prezydenta. Duda rozpoczął swoją kampanię z impetem, na bogato. Nie brakowało słów zachwytu, że oto pojawił się polski Kennedy, młody, dynamiczny polityk. Zaczął Duda przy pełnym wsparciu Jarosława Kaczyńskiego, ale też wyraźnie chciał spodobać się szerzej, przekonać do siebie opinię publiczną albo unikającą zaangażowania politycznego, albo ostrożnie nieufną wobec PiS. Chciał być pisowcem, ale takim, który się nie zaciąga. Zatem unikał sztandarowych tematów swojej formacji, często nie wiedział, co ma myśleć, jak też co myśli jego partia. Miał opracowany zestaw haseł i ogólnie słusznych stwierdzeń, że gdy będzie prezydentem, to wszystkim będzie lepiej, państwo będzie sensowniej zorganizowane, gospodarka bardziej wydajna. Gorzej jednak było, gdy przychodziło do szczegółów i gdy musiał Duda brać poprawki na kurs, który przyjęła jego partia, kiedyś albo dzisiaj. W końcowej fazie kampanii, kiedy okazało się, że wciąż mu brakuje do notowań PiS, sztabowcy wyraźnie go utwardzili i posłali do mediów o. Rydzyka, gdzie opowiadał już typowo pisowskie klechdy. Upisowienie kandydata wydawało się jego sztabowi konieczne, bo zauważyli, że może być problem nawet z zebraniem elektoratu PiS. Mocno zaniepokoiło się środowisko „niepokornych”, którzy po początkowych fanfarach i zastanawianiu się tylko nad rozmiarami zwycięstwa Andrzeja Dudy nagle zaczęli dostrzegać marazm jego kampanii, ogłaszać konieczność przyspieszenia, włączenia drugiego biegu itd. To nie nastąpiło. Sukcesem Dudy ma być więc teraz sama druga tura, o końcowym zwycięstwie mówi się już wyraźnie mniej. Można więc powiedzieć, że kampania Dudy, której celem było przecież, poza przejęciem całego pisowskiego elektoratu, mocne wyjście poza niego – tylko wtedy udałoby się pokonać Komorowskiego, co uznawano za pewnik – zakończyła się porażką. Prezydent Komorowski rozpoczął dość wolno, ale potem szedł krokiem równomiernym i stanowczym. Podkreślając konieczność „zgody i bezpieczeństwa”, rysował swój urząd na skromną, realistyczną miarę, taką jaką skrojono w konstytucji, ale wydaje się, że trafiał tym w intuicyjne oczekiwania wobec tej funkcji. Prezydent w polskim systemie to w istocie urzędnik od spraw zgody i bezpieczeństwa, ciągłości państwa, namysłu nad głębszymi politycznymi procesami. To funkcja w dużej mierze godnościowa i reprezentacyjna, gdzie nie ma miejsca na ekstrawagancje, ostentacyjne rywalizowanie z rządem, a nawet na nadmierną aktywność, nadobecność . „Zmiana wszystkiego”, co postulowało wielu kandydatów, to nie jest cecha polskiej prezydentury. Polityka dla początkujących  Przewidywalność i doświadczenie są zatem walorami wyborczymi Bronisława Komorowskiego, który, mimo trudnych początków, dorósł do urzędu i – w odmienny sposób niż Kwaśniewski, ale podobnie jak on – spełnia wyobrażenia o roli głowy państwa. Niejako z urzędu rozpoczął od bardzo wysokich sondaży, by – w konkurencji z dziesiątką bijących przecież tylko w niego, a nie w siebie nawzajem, konkurentów – obniżyć swoje notowania, co było zupełnie naturalne. Walka oczywiście zradykalizuje się w drugiej turze, która jest bardzo prawdopodobna. Wtedy to będzie jeszcze bardziej walka PO z PiS, a dokładniej PiS z „nie-PiS-em”. W drugiej turze ważne będzie, na kogo przerzucą swoje sympatie wyborcy „antysystemowi”, zwłaszcza Pawła Kukiza. Komorowski wydaje się bardzo systemowy i establishmentowy, ale PiS, ze swoim programem scentralizowanego, poddanego kontroli służb, prokuratury i policji państwa, też się mocno kojarzy z systemem, w dodatku opresyjnym. Dopiero zatem wyniki drugiej tury pokażą, kim są naprawdę wyborcy rockmana-polityka. Paweł Kukiz to niewątpliwie mała sensacja tych wybor