Andrzej Zybertowicz – reformator służb specjalnych

Prof. Zybertowicz to społeczny doradca prezydenta Andrzeja Dudy do spraw tajnych służb, jednocześnie etatowy doradca Pawła Solocha, szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego. W gmachu BBN przy ul. Karowej z własnego gabinetu (skromnie umeblowanego) obserwuje służby specjalne. Jest zwolennikiem utworzenia Ministerstwa Ochrony Państwa, z Mariuszem Kamińskim w roli supernadzorcy wszelkich służb. W państwie rządzonym przez PiS to logiczne rozwiązanie, chociaż nie wszyscy zdają sobie sprawę, że ostatni taki omnipotentny resort nosił nazwę Ministerstwo Bezpieczeństwa Wewnętrznego i też miał chronić państwo. Wesoły człowiek Szczupły 61-latek, ale z błąkającym się po twarzy chłopięcym uśmieszkiem urwisa, który właśnie coś zmalował. – Ma poczucie humoru i duży dystans do siebie – mówi Zbigniew Rau, wiceminister spraw wewnętrznych z czasów koalicyjnego rządu PiS (z LPR i Samoobroną). Obaj uczestniczą w konferencjach naukowych organizowanych przez Polską Platformę Bezpieczeństwa Wewnętrznego. To forum dyskusyjne, gdzie debatują osoby z lewicy, prawicy i środka. Prof. Zybertowicz na konferencjach PBW bryluje. Przechadza się z sędzią Barbarą Piwnik albo przyjaźnie konwersuje z byłym ministrem, a dzisiaj adwokatem Januszem Kaczmarkiem. Nie kryje się z sympatią dla osób, które jego środowisko polityczne traktuje, delikatnie mówiąc, wrogo. To inne, mniej znane wcielenie prof. Zybertowicza. – Trudno go jednoznacznie zaszufladkować, wymyka się prostym osądom – ocenia Janusz Kaczmarek. – Z wieloma jego poglądami gruntownie się nie zgadzam, ale dyskutujemy, a nie kłócimy się. Poza tym to człowiek niesłychanie wesoły, lubi żartować. To miła cecha. Często udziela wywiadów i potem ma pretensje, że co innego powiedział, a co innego wydrukowano. Kiedy jednak po śmierci Jana Kulczyka w Radiu PLUS mówił, że „oligarcha number one niedawno zmarł, albo raczej, być może, żyje sobie gdzieś na Bali pod innym nazwiskiem”, nikomu nie mógł zarzucić manipulacji. Później tłumaczył, że to była jedynie żartobliwa spekulacja. Oceniono, że raczej mało śmieszna. Od lat jego atutem są właśnie spekulacje, chociaż sam woli określenie: analiza. Analizuje rolę, działania i tajne misje służb specjalnych. To rzadka wśród socjologów specjalizacja. Można powiedzieć nisza. Sformułował teorię „rozwibrowania” ABW, czyli jak poprzez kontrolowany chaos doprowadzić do przejęcia sterowania służbami. Służby wpadły mu do głowy, jak wspomina, dokładnie 13 grudnia 1981 r. Zastanawiał się wtedy nad perfekcyjnym przygotowaniem logistyki stanu wojennego i jaki był w tym udział SB i WSW. – Przez kilka następnych miesięcy siedziałem w uniwersyteckiej czytelni i wertowałem wszystko, co dotyczyło służb – opowiada. Tak to się zaczęło. Przypadek rządzi W latach 70. studiował historię na uniwersytecie w Toruniu, jednocześnie był studentem archiwistyki na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Habilitację doktorską z socjologii przeprowadził na warszawskim uniwersytecie. Przez osiem lat (do 2006 r.) był dyrektorem Instytutu Socjologii UMK. To właśnie wtedy stał się osobą znaną publicznie. W charakterze komentatora zapraszano go do telewizyjnych programów. Komentował wszystko chętnie i barwnie. Kilka lat temu tygodnik „NIE” wyciągnął mu artykuł wydrukowany w broszurze wydanej przez Socjalistyczny Związek Studentów Polskich dokładnie 12 grudnia 1980 r. 26-letni wtedy Zybertowicz, asystent na toruńskim uniwersytecie, w samym środku solidarnościowej rewolucji w tekście pod tytułem „Partia aktywności czy partia aktywu” krytykował bierność aparatu PZPR, którą trzeba przezwyciężyć, „jeśli chcemy budować społeczeństwo socjalistyczne”. Konkludował, że bez odnowy partii nie uda się naprawić państwa. Mylą się jednak ci, którzy sądzą, iż ten stary artykuł kompromituje prof. Zybertowicza, dzisiaj ideologicznie wspierającego PiS. W Toruniu tworzyły się wtedy słynne struktury poziome w PZPR, nawołujące do demokratyzacji. Artykuł nawiązywał do programu struktur poziomych. Zybertowicz sympatyzował z kolegami z uczelni, którzy przystąpili do „poziomek”, pozostających w opozycji do oficjalnej linii partii. Uważa, że był i nadal jest outsiderem, zawsze trochę z boku. – Z domu rodzinnego nie wyniosłem twardego kręgosłupa moralnego – przyznaje. Ojciec był rymarzem, miał własny warsztat, mama zajmowała się domem. Biedy nie było, ale też nie można powiedzieć, że Zybertowiczom się przelewało. Mieszkali w Bydgoszczy, w pokoju z kuchnią. Wyjazd na studia najpierw do Poznania, potem do Torunia, był ucieczką do lepszego świata. Nie należał do partii, tak jak teraz nie należy do PiS. Ale do PZPR o mało nie wstąpił. Namawiali go koledzy z uczelni i prawie im się udało. Kiedy dowiedział się, kto z bliskiego grona już ma legitymację partyjną, zmienił plany, bo byli to sami nieudacznicy i karierowicze. – Życie toczy się od przypadku do przypadku – mówi. – Moje mogło się potoczyć zupełnie innym torem. Przeprowadza symulację. Gdyby wstąpił wtedy do partii i 13 grudnia 1981 r. zafascynował się służbami specjalnymi, prawdopodobnie wylądowałby w Służbie Bezpieczeństwa i tam realizował ambicje. Ale opatrzność czuwała. W stanie wojennym esbecy upomnieli się o asystenta Zybertowicza we właściwy dla siebie sposób. Przyszli go zamknąć, bo był kolporterem podziemnej gazety „Obecność”. – Co ciekawe, ręczny powielacz przekazał naszej drukarni człowiek, który okazał się tajnym współpracownikiem SB. I co jeszcze ciekawsze, w swoich donosach przemilczał ten fakt – wspomina. Siedział kilka tygodni, wyszedł po ogłoszeniu amnestii. Wrócił na uczelnię z legendą opozycjonisty po przejściach. W 1993 r. opublikował pierwszą pracę naukową o służbach specjalnych „W uścisku tajnych służb. Upadek komunizmu i układ postnomenklaturowy”. Od tej pory słowo układ będzie już mu towarzyszyć nieustannie. Po latach stworzy teorię układu biznesowo-politycznego, która posłuży politykom PiS do wytyczenia celów. Zostaje zauważony i wchodzi na polityczne salony. W 2007 r. premier Jarosław Kaczyński czyni zeń swojego doradcę. Rok później przechodzi jako doradca do kancelarii prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Zyskuje opinię naukowca pragmatyka, który nie buja w obłokach, ale celnie punktuje rzeczywistość. Jest autorem wielu sformułowań, które natychmiast zapożyczają politycy. Nazywa system panujący w Polsce za rządów PO i PSL kapitalizmem peryferyjnym, który prowadzi do pułapki średniego wzrostu. Kraj w gruncie rzeczy nie idzie ścieżką nowoczesności, bo prowadzona jest polityka modernizacji imitacyjnej. Kiedy indziej nazywa procesy dziejące się w Polsce mianem modernizacji przez dechrystianiza