Gimnazja do wygaszenia

Nabiedzić się trzeba było już, aby elegancko uzasadnić, dlaczego na ogłoszenie planu zmian w edukacji wybrano akurat Toruń. Prezydent Michał Zaleski, otwierając spotkanie z minister Anną Zalewską w Centrum Kulturalno-Kongresowym Jordanki, przywołał naukowe tradycje miasta, podkreślał znaczenie działającego tu od lat prestiżowego Gimnazjum Akademickiego. Chwilę później zapowiedź minister edukacji, że gimnazja wchodzą w fazę wygaszania, zabrzmiała jak dotkliwy zgrzyt. O tym, że właśnie w Toruniu ogłosi nowe pomysły na edukację, Anna Zalewska mówiła już w styczniu. Zapowiadała symboliczną odpowiedź na zainicjowaną przez nauczycieli jednej z tamtejszych szkół akcję „Ratujmy gimnazja”. Pod listem przeciwko ich likwidacji i przeciwko przywróceniu 8-letniej szkoły „powszechnej”, a potem 4-letniego liceum lub 5-letniego technikum, podpisało się ponad 200 tys. osób. Wszystko razem – miejsce ujawnienia planów, czas tuż po zakończeniu roku szkolnego i sposób, niedający szansy uzyskania odpowiedzi na liczne pytania – wygląda jak arogancki gest wobec nauczycieli, samorządowców, rodziców i samych uczniów. Wykonany tym perfidniej, że przy akompaniamencie pełnych troski słów i odwołań do woli zainteresowanych grup. Tymczasem ustalenie prostej, zdawałoby się, technicznej kwestii, kto konkretnie przedstawione 27 czerwca plany zainspirował, napotyka trudności. Szefowa MEN zatytułowała wystąpienie „Podsumowanie ogólnopolskiej debaty o edukacji. Uczeń. Rodzic. Nauczyciel – Dobra Zmiana”. Przedstawiła też efektowne statystyki dotyczące liczby owych debat (50 w gmachu MEN, 17 wojewódzkich i jeszcze ponad 200 w całym kraju), a także zaangażowanych w nie Ekspertów Dobrych Zmian (ok. 2,5 tys.). Wydłużyć liceum? By wziąć udział w organizowanych w MEN spotkaniach, wystarczyło się zgłosić, a następnie odesłać wypełniony kwestionariusz. Nie sposób się jednak dowiedzieć, jak grono ekspertów pracowało i co ustaliło. Gdy Fundacja Przestrzeń dla Edukacji zwróciła się do MEN z wnioskiem o upublicznienie protokołów ze spotkań, dostępu do nich odmówiono. Fundacja poskarżyła się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. – Ja i moje współpracowniczki byłyśmy na tych debatach. Uczestnicy mieli identyfikatory z imionami i nazwiskami, bez afiliacji. Nie przedstawiono żadnych tez do dyskusji, każdy mówił, co mu leżało na sercu, nikt tego nie moderował. Nie widziałam też, żeby ktoś protokołował przebieg spotkania – relacjonuje prezeska FPdE Iga Kazimierczyk. W takich okolicznościach można ogłosić wszystko, powołując się na wnioski z debaty. Ale nie sposób poważnie utrzymywać, że celem spotkań była diagnoza słabych punktów systemu edukacji i że celem reformy jest ich usunięcie. O co więc chodzi? – O realizację obietnic wyborczych, podyktowanych sentymentalną tęsknotą elektoratu PiS za przeszłością – typuje Joanna Kluzik-Rostkowska, była minister edukacji w rządzie PO, dziś posłanka tej partii. Prof. Krzysztof Konarzewski, pedagog i badacz, spekuluje, że może chodzi o umocnienie władzy PiS przez pokazanie, iż partia realizuje własne zamiary i nie tłumaczy się przed nikim. A może o dalszą walkę z osiągnięciami Polski po 1989 r. Jacek Strzemieczny, szef Centrum Edukacji Obywatelskiej, ma nadzieję, że główną dobrą intencją jest wydłużenie nauki w liceach, na której pobieżność narzekali akademicy pracujący z młodzieżą na studiach. Iga Kazimierczyk z Przestrzeni dla Edukacji obawia się, że cel jest bardziej praktyczny: – Pod koniec roku zmieniono ustawę o systemie oświaty. Kuratorów powołuje teraz minister edukacji, nie jak wcześniej wojewoda. I kuratorzy zostali już wymienieni, zyskali większą władzę, także przy wyborach dyrektorów. Niemal wszyscy nowi kuratorzy to działacze lub sympatycy Prawa i Sprawiedliwości. Zmiana struktury szkół oznacza nowe konkursy na stanowiska dyrektorów. Dyrektor Arkadiusz Stańczyk z Gimnazjum Akademickiego w Toruniu na spotkaniu w Jordankach nie był. Szkołę reprezentował ktoś inny, bo akurat jest apogeum naboru. Obok gimnazjum działa Liceum Akademickie, którym Stańczyk też zarządza, pod wspólnym szyldem Zespołu Szkół Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Więc może dramatu nie będzie, jeśli w liceum uda się prowadzić dodatkowe oddziały. Tylko czy się uda? No i jest żal, bo w ostatnich latach to w gimnazjum najwięcej inwestowali, otworzyli właśnie dodatkowe dwujęzyczne klasy. Po zmianach dzieciaki wejdą w ten dwujęzyczny system o dwa lata później. W rozwoju młodego człowieka dwa lata to epoka. Osiem lat w podstawówce Minister Zalewska zaplanowała wygaszanie gimnazjów od 1 września 2017 r. Dzieci zaczną się wtedy uczyć w ośmioletnich szkołach powszechnych. Cztery klasy na etapie wczesnoszkolnym. Kolejne cztery nazwano etapem gimnazjalnym. Absolwent powszechniaka będzie mógł wybrać liceum ogólnokształcące (4 lata), pięcioletnie technikum lub szkołę branżową, która zastąpi dzisiejsze szkoły zawodowe. Będzie dwustopniowa, prowadzona we współpracy z lokalnymi przedsiębiorcami. Po pierwszym, dwuletnim stopniu będzie można pójść do pracy jako robotnik wykwalifikowany. Po drugim będzie można zrobić maturę, ale „zawodową”, łatwiejszą – to odpowiedź na zbyt wysokie dziś zdaniem Zalewskiej wymagania edukacyjne, z powodu których połowa uczniów techników nie zdaje matury. Branżowa matura pozwoli pójść na studia zawodowe dające tytuł licencjata. Z myślą o studiach magisterskich trzeba będzie uzupełnić naukę i zdać maturę w liceum dla dorosłych (także jeśli ktoś już zrobi zawodowy licencjat). Już w następnym roku klasy I i VII szkoły powszechnej mają się uczyć według nowych programów. Po trzeciej klasie skończy się tzw. nauczanie zintegrowane, czyli np. lekcje przyrody. Wrócą osobne przedmioty – geografia, fizyka, biologia i chemia. W pierwszych klasach szkoły powszechnej dzieci mają się uczyć programowania. Będzie też więcej godzin historii i języka polskiego. Dodatkowo zadane zostaną tematy, które nauczyciele mają omawiać z uczniami na godzinie wychowawczej. Obowiązkowe będzie zaangażowanie uczniów i nauczycieli w wolontariat. W szkołach średnich planowany jest też rozwój klas mundurowych we współpracy z Ministerstwem Obrony i Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji. Minister obiecuje, że pieniędzy na wszystkie te zmiany wystarczy z i tak zaplanowanych 42 mld zł w budżecie resortu. Będzie z tego jeszcze na subwencję na 6-latki, które zostały w przedszkolach, zamiast iść do szkoły. Wśród licznych cytatów szefowej MEN trudno znaleźć wypowiedź precyzyjnie tłumaczącą, dlaczego taki system ma dać polskim absolwentom lepszy start w dorosłość. Anna Zalewska najczęściej powtarza, że łatwiej będzie utrzymać miejsca pracy dla nauczycieli mimo niżu demograficznego. Jakby dzięki reformie miało przybyć dzieci. Gimnazjalny awans Zapowiedzianą reformę można by nazwać kontrrewolucją przejrzałych rewolucjonistów. O wprowadzeniu gimnazjów, skróceniu nauki w podstawówce do sześciu, a w liceum do trzech lat w myśl projektu prof. Mirosława Handkego zdecydowali w 1998 r. posłowie prawicy. Od 1 września 1999 r. 13-latki miały zaczynać naukę w dużych i nowoczesnych szkołach, zatrudniających najlepszych pedagogów. Gimnazjów planowano ok. 4 tys., nie więcej – w osobnych budynkach, ewentualnie wspólnych z liceami. Chodziło o to, by nastolatki z małych miejscowości, z biednych i kulturowo zaniedbanych gett przenosiły się do większych ośrodków. By zachęcać młodych do dalszego rozwoju. Wyszło różnie. Przede wszystkim samorządy, którym przekazano finansową pieczę nad szkołami, często nie były w stanie zorganizować samodzielnych budynków. Jak ustalili eksperci Instytutu Badań Edukacyjnych Jan Herczyński i Aneta Sobotka, którzy dwa lata temu przebadali gimnazja gminne (to 5,5 tys. z ponad 7 tys. wszystkich działających w Polsce; reszta to gimnazja niepubliczne i specjalne), wbrew założeniom reformy gimnazja powstawały głównie przy szkołach podstawowych. Dziś 2,5 tys. z nich działa w takim zespole. Osobne budynki zajmuje ok. 2 tys. gimnazjów, ale z roku na rok ich ubywa. Ponad 260 szkół, 6 proc., jest w zespołach z liceami czy technikami. Związek Miast Polskich wyliczył, że wybudowanie i utrzymanie gimnazjów kosztowało ok. 130 mld zł.  W potocznych diagnozach uznawano jednak, że zmieniony system sprowadził młodych na drogę patologii, chamstwa i demoralizacji. „Młodzież w najtrudniejszym wychowawczo wieku wyjmuje się z jej środowisk i zsyła do izolowanego getta” – narzekali publicyści. „Kończą podstawówkę i wydaje im się, że są dorośli, a są głupsi, niż byli” – wtórowali rodzice i część pedagogów. Tyle że profesjonalnej całościowej diagnozy, jak to faktycznie działa, nikt przez lata nie zrobił. Powstało sporo badań cząstkowych, statystyk z osobnych obszarów, do których można przykładać różne miary, porównywać i uznawać za dowód na rzecz z góry przyjętych tez. Koronnym argumentem przekonanych do gimnazjalnego systemu jest radykalna poprawa wyników w międzynarodowych badaniach 15-latków PISA. W 2012 r. Polska znalazła się wśród 10 najlepszych krajów. Krytycy gimnazjów, z minister Zalewską na czele, odpowiadają, że nie ma o czym mówić, bo PISA to tylko kolejny test. Umiarkowani zwolennicy przekonują, że jednak jest o czym – badane w ostatnich latach 15-latki wciąż uczyły się w gimnazjach, podczas gdy w starym systemie (i w nowym, zapowiadanym) byłyby już podzielone na licealistów i uczniów techników i zawodówek (szkół branżowych). To jest argument na rzecz opóźnienia tego podziału i związanej z nim stygmatyzacji. Krytycy obecnego systemu wytykają, że idea wyrównywania szans w gimnazjach wcale nie doczekała się realizacji, a szkoły podzieliły się na wyraźnie lepsze i gorsze. Rzeczywiście, dla gimnazjów nie wyznaczono rejonów, tak jak to jest w przypadku podstawówek. W efekcie, zwłaszcza w dużych miastach (gdzie też powstało najwięcej płatnych gimnazjów niepublicznych z ekstraofertą edukacyjną), różnica poziomów bywa niebotyczna. Ale i na tym odcinku objawia się paradoks: w badaniu IBE gimnazjów gminnych szkoły działające w modelu pierwotnie niepożądanym (we wspólnym budynku z podstawówką), przejmujące automatycznie całe klasy (de facto szkoły 9-letnie), okazały się uczyć efektywniej niż duże samodzielne szkoły miejskie. Autorzy badania oceniają, że rozpoznanie potencjału uczniów zajmuje nauczycielom sporo czasu, podobnie jak uczniom przystosowanie się do nowych wymagań. Znikające etaty Inna analiza IBE podważa przytoczoną opinię o wypełniającej gimnazjalne korytarze przemocy. Dręczenie w polskiej szkole się zdarza (średnio często na tle innych krajów), ale raczej w podstawówkach niż w gimnazjum czy liceum. Sławomir Broniarz, prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego, kwituje: – Przy okazji reformy prof. Handkego apelowaliśmy, by najpierw zmienić sposób kształcenia nauczycieli, przygotować nową podstawę programową i napisać podręczniki, a dopiero potem reorganizować strukturę szkolnictwa. Nie posłuchano nas. Na początku było trudno. Ale przez 18 lat nauczyliśmy się pracować z młodzieżą po nowemu. Wciąż należałoby to dopracowywać, zainwestować w pedagogów, psychologów, żeby było nie po jednym na gimnazjum, tylko dwie, trzy, cztery takie osoby. Jeżeli komuś dach przecieka, to nikt przytomny nie rozwala domu, tylko naprawia ten dach. A u nas się rozwala – i to znów, na szybko, bez przygotowania, z przytupem.