Wszak powiedzenie to, przypisywane Bismarckowi, wywodzi się z czasów, gdy być socjalistą znaczyło nie zgadzać się na 12-godzinną pracę dzieci w fabryce, na czarną nędzę klasy robotniczej i nieopisany zbytek przemysłowych nuworyszy pozujących na arystokrację. Nikt z nas nie zaakceptowałby takiego krwiopijczego kapitalizmu, jaki panował w Europie przed półtora stuleciem. W tym sensie wszyscy jesteśmy socjalistami. Od młodości do starości. A jak jest z komunizmem? Są odmiany komunizmu, które przerażają: leninowska, stalinowska, maoistowska. Każdy z tych satrapów usprawiedliwiał przemoc, a gdy trzeba, wspierał się jeszcze złowrogim nacjonalizmem. Dlaczego jednak mielibyśmy tych degeneratów uważać za wzorowych pisarzy komunistycznych? Czy tylko dlatego, że wierzyli w naczelną ideę komunizmu, która głosi, że ludzkość przezwycięży kiedyś współczesny swój stan i nauczy się żyć w pokoju i braterstwie, bez przemocy i wyzysku? Nie sądzę, aby było rzeczą uczciwą i mądrą pozwolić na to, by jedna z najważniejszych idei ludzkości, idea braterstwa (i siostrzaństwa, trzeba by dziś dodać) wszystkich ludzi, a więc właśnie idea komunistyczna, była zawłaszczona i kompromitowana przez morderczych tyranów. Komu na tym zależało? Religijnym konserwatystom? Trudno zaiste to pojąć, skoro w XIX w. komunizm równolegle i całkiem otwarcie funkcjonował w co najmniej trzech nurtach: katolickim, żydowskim i ateistycznym. Dotyczy to również Polski. Naszym wielkim rodzimym komunistą, i to bodaj pierwszym spośród tych działających w kraju, a nie na emigracji, był ks. Piotr Ściegienny (1801–1890). Nie ma w tym nic dziwnego, skoro cała ideologia społeczna katolicyzmu opiera się na wierze w powtórne nadejście Chrystusa i zapanowanie na wieki wieków Jego Królestwa, w którym nie będzie już ani państw, ani wojsk, ani własności prywatnej i związanego z nią ucisku. Katoliccy komuniści, podobnie jak inni, uważali, że tokiem dziejów rządzi nieuchronnie zwycięska zasada. Istotnym sensem dziejów jest bowiem przygotowanie powszechnego zbawienia ludzkości i nastanie Królestwa Bożego. Nic nie może powstrzymać tego zbawczego procesu, jakkolwiek obowiązkiem wiernych jest przygotowywać się do paruzji. Oczekując na powtórne i ostateczne nadejście Chrystusa, lud boży powinien uczyć się tej miłości, sprawiedliwości i braterstwa, które zapanować mają ostatecznie w czas „wiecznego szabatu”, jaki nastąpi po przyjściu Mesjasza. Żydowscy komuniści, jak słynny filozof Hermann Cohen, myśleli podobnie. Z biegiem lat religijnie stylizowany komunizm ustępował bardziej świeckim wersjom, co nie znaczy jeszcze, że komuniści epoki rewolucji 1905 r. byli na ogół ateistami. Ateistyczny marksizm powoli się upowszechniał w ciągu XX w., gdy tymczasem w łonie katolicyzmu i judaizmu rewolucyjne hasła społeczne stawały się źle widziane. Środowiska katolickie, pomimo komunistycznego potencjału teologii katolickiej, na ogół przyłączyły się do reakcji wspierającej pozostałości feudalizmu, a przynajmniej autorytarny i klerykalny ustrój monarchiczny, zblatowany z wielkim kapitałem. Z postępowości niewiele tu zostało, choć nigdy nie zniknęła ona zupełnie. Pamiętamy wszak słynną teologię wyzwolenia. Również obecny papież bardziej przypomina dawnych komunistów w sutannach niż typowego katolickiego konserwatystę. Komuniści różnią się głównie ze względu na kwestię teologiczną. Ci religijni nie wierzą, że ludzie zdolni są samodzielnie zaprowadzić na Ziemi powszechną sprawiedliwość, bez nadprzyrodzonej, mesjańskiej inter