Rozumowanie moje, pomijając szczegółowe kwestie techniczno-programowe niemające dzisiaj takiego samego znaczenia, było niezwykle proste. Przy wszystkich wadach państwa socjalistycznego akurat system oświatowy działał w nim względnie sprawnie. Dlaczego więc po dokonaniu niezbędnych korekt nie zostawić zrębów w spokoju? Wysłuchałem wówczas profesora Handkego w ośrodku PAN w Paryżu i doszedłem do wniosku, iż tak naprawdę przyczyny proponowanego trzęsienia ziemi są dwie. Po pierwsze: wszystko ma być inaczej niż w PRL; po drugie: jesteśmy spadkobiercami II Rzeczpospolitej, więc wracamy do jej wzorców bez względu na to, że doświadczenia z gimnazjami w większości krajów zachodnich są (i były za Handkego) na tyle smutne, iż wszyscy, z Francją na czele, najchętniej by z potworków zrezygnowali, lecz na przeszkodzie stają: konserwatyzm ciał pedagogicznych, przyzwyczajenia rodziców gimnazjalnej dziatwy, a przede wszystkim kwestie finansowe. Dzisiaj w Rzeczpospolitej Kaczyńskiej gimnazjów się pozbywamy. Koszty operacji są mniej więcej takie jak uprzednie ich wprowadzanie. Czyli dwa razy za dużo pieniędzy wyrzuconych w błoto, a koszty społeczne większe niż ongiś, gdyż wtedy, na fali entuzjazmu, ludzie gotowi byli, jak to pisał Wyspiański: „w równe nogi wskoczyć w studnię”. Dzisiaj bardziej skłonni są do kalkulacji i wątpliwości. Jest w tym też złośliwy chichot historii, powracamy oto do modelu sprzed wielkiej transformacji. Czyżby więc w tym PRL nie wszystko było takie czarne i nastawione wyłącznie na zgnojenie człowieka i obywatela? W każdym razie mieliśmy kiedyś zmianę i mamy znowu zmianę. A jak zmiana, to już dobrze. „Niech się stopi, niech się spali, była ładnie grajcy grali...”. W 1978 r. (gdzież są niegdysiejsze śniegi?) prowadziliśmy w Dubience nad Bugiem badania etnograficzne. Gdzieś na skraju wsi przyszli inżynierowie rolnictwa przeprowadzali jakiś eksperyment. Na śniadanie szło się do malutkiego baru przy przystanku autobusowym i spożywało co było, czyli lornetę z meduzą (dwie pięćdziesiątki i galaretkę). Punktualnie 15 minut później przybywali chłopcy z SGGW i pokazując bufetowej, że to samo (zresztą niczego innego nie było), wołali do nas: „Dobrze jest! Przyszła druga zmiana!”. I tak też jest dzisiaj w Rzeczpospolitej. Przyszła zmiana („Było tak: bociana dziobał szpak. A potem przyszła zmiana i szpak dziobał bociana”). Nasi zmieniający jak gdyby zapomnieli jednak o przestrodze Luciusa Cury’ego (1610–43), który pisał: „When it is not necessary to make a decision, it is necessary not to make a decision” (Kiedy nie jest konieczne podejmowanie decyzji, koniecznie trzeba decyzji nie podejmować). Tymczasem cała demokratyczna Europa poszła konsekwentnie śladem wskazanym przez angielskiego polityka. Kiedy wyborcy zażyczą sobie nowej władzy, ta oczywiście przejmuje białe domy i dokonuje zmian obiecywanych obywatelom w przedwyborczych programach, a uważanych przez nią za korzystne dla kraju. Może to w pewnym stopniu, wymuszonym przez obiektywną sytuację, dotyczyć polityki zagranicznej; głównych orientacji gospodarki (z tym samym zastrzeżeni