Rodziny smoleńskie: nie do pogodzenia

Sekwencja odnajdywania ciał katastrofy smoleńskiej zajmuje spory rozdział akt sprawy. Ale można ją zsyntetyzować do teorii chaosu. Nawet jeśli pasażerowie lotu zajmowali miejsca koło swoich przyjaciół i znajomych, to po godz. 8.41 nic już nie było na swoim miejscu. Zwłaszcza że przez kabinę przeleciał ciągle pracujący element jednego z silników. A kadłub niczym gigantyczna betoniarka kręcił w powietrzu młynka, a następnie z liczoną w wielu tonach siłą uderzył o ziemię. Ci, którzy polecieli do Moskwy na identyfikację ciał swoich bliskich, pamiętają, że tam jeszcze dało się poczuć atmosferę tego wymieszania. Ludzie padali sobie w ramiona, nie patrząc, z jakiej ktoś był partii, jakie miał poglądy. Na pokładzie był pełen przekrój sceny politycznej. Wtedy jeszcze bliscy zmarłych wzajemnie się nie obrażali i nie ranili. Dziś trudno ustalić, ile to trwało i kto pierwszy zaczął. Podziały zeszły nawet na poszczególne rodziny. W., syn, jest związany ze środowiskiem Platformy Obywatelskiej. Jego ojciec twierdzi, że w Smoleńsku był zamach. Niewiele ze sobą rozmawiają. Najmniej o tym, co wydarzyło się 10 kwietnia. Mama Z., wdowy smoleńskiej, jest zagorzałą zwolenniczką PiS. Do córki dzwoni rzadko, bo politycznie są po dwóch stronach barykady. Kiedy się dowiedziała, że zięć miał z tyłu czaszki dziurę, nie mogła się powstrzymać. Zadzwoniła, żeby powiedzieć, że jednak dobijali. W rodzinie R. wszystko, co związane ze Smoleńskiem, jest wspólnie dyskutowane, a następnie wypracowuje się jedno stanowisko. Tak podjęto decyzję o przeniesieniu ciała ojca z grobu na Powązkach na mały wiejski cmentarz. Nie wytrzymali wycieczek i komentarzy obcych ludzi, którzy nie rozumieli, że cmentarz to nie wystawa. Grób stoi pusty, ale ciągle podpisany, no i w Alei Zasłużonych. Taki kompromis, żeby nikogo nie urazić, a jednocześnie zachować intymność i spokój żałoby. Na ten pusty grób też czasem chodzą. Trzeba sprzątać znicze i kwiaty. Ludzie dużo ich przynoszą. Na początku rodziny ustaliły, że nagrobki będą w jednakowej stylistyce. Potem na niektórych zaczęło przybywać złota. Nawet w tak prostej kwestii nie udało się osiągnąć porozumienia. Z czasem drobne uszczypliwości pomiędzy rodzinami ofiar przerodziły się w słabo skrywaną niechęć. A może już nienawiść? 21 czerwca 2016 r. na spotkaniu z prokuratorem Markiem Pasionkiem rodziny dowiedziały się o ekshumacji wszystkich ciał. Po tej pięciogodzinnej psychodramie już ostatecznie można zapomnieć o pojednaniu wśród rodzin ofiar. Padło za dużo słów. „Jeśli w grobie mojego męża znajdzie się noga męża którejś z pań sprzeciwiających się ekshumacji, to czy ta pani zechce ją przyjąć do swojego grobu?” – rzuciła w salę jedna z wdów smoleńskich. Kilka dni później ta sama osoba domagała się w telewizji szacunku i poszanowania godności rodzin ofiar. 40 rodzin zdecydowanie domaga się ekshumacji. Pozostali godzą się na nie niechętnie albo zdecydowanie się im sprzeciwiają. Cztery rodziny skremowały swoich bliskich po katastrofie. Dziewięć osób ekshumowano wcześniej. Temat niby ich nie dotyczy, ale zabierają głos. Występują ponownie po pieniądze do Ministerstwa Obrony Narodowej – ekshumacje są kolejną traumą. Ci, którzy głośno domagali się rozkopania grobów, poszli po nie pierwsi. I tu są równi i równiejsi. Ministerstwo wedle własnego uznania decyduje, komu i ile zapłacić. Tak jakby ból i strata też nie były równe. – To jasne, że chcą nas tymi pieniędzmi podzielić. Gdyby rzeczywiście uznali, że rząd nie stanął wówczas na wysokości zadania, to wypłacana byłaby jedna kwota i dla wszystkich – mówi syn jednej z ofiar katastrofy. Podobnie myślą pozostali, którzy nie sięgnęli po dodatkowe pieniądze. – Te pieniądze są jak trucizna. Czasem myślę, że jestem frajerką. Skoro jedni biorą, to dlaczego nie ja? Przecież nie dla siebie, dla dzieci bym wzięła. To one najbardziej cierpią finansowo. Z drugiej strony wolałabym głodować, niż poprosić o coś Macierewicza. Nikt nas tak nie podzielił tak jak on i jego ludzie – mówi jedna z wdów. Prosi, żeby nie podawać nazwiska, bo sama nie wie, czy ta trucizna jej jednak nie zatruje. Od początku zrobiono wiele, żeby rodziny ofiar podzielić. Przy okazji podzielono również cały naród. CÓRKA Monika Bąkowska mieszka przy ul. Smoleńsk. Za każdym razem, kiedy wpisuje swój adres, robi się jej gorąco. Z mieszkania nie chce się wyprowadzać. Odziedziczyła je po matce Ewie Bąkowskiej, działaczce Stowarzyszenia Rodzin Katyńskich. Pradziadkiem Moniki był zamordowany w Katyniu gen. Mieczysław Smorawiński. Zna go jedynie z opowieści babci. Babcia zmarła w lipcu 2016 r. Przed swoją śmiercią pochowała wszystkie trzy córki, w tym Ewę. Babcia była przekonana, że nad rodziną ciąży fatum. * Mama miała nie lecieć na uroczystości. Dzień wcześniej była w Turku, bo tam jest szkoła, której patronem jest jej dziadek. No i skończył się jej paszport. Ale ktoś jej zwolnił miejsce w samolocie. Nawet z paszportem nie było kłopotów, bo to była delegacja rządowa i udało się go szybciej wyrobić. Ostatni raz widziałam ją w piątek, bo nie mieszkałam z rodzicami od 18. roku życia, czyli wtedy już od trzech lat. W sobotę rano zadzwonił do mnie ojciec. Nie pamiętam, co powiedział. Wiem tylko, że zaraz po jego telefonie wykasowałam ze swojego numer mamy. Wiedziałam, że jak tego nie zrobię, to będę ciągle do niej dzwoniła. Będę krzyczała do słuchawki. Płakała. Musiałam to zrobić. W mieszkaniu był u mnie wtedy kolega. Nikt bliski. Po prostu nie miał się gdzie zatrzymać i poprosił mnie o przenocowanie. To on włączył radio, bo telewizora nie mam. Słuchał tego radia cały czas, a później zadzwonił do swojej dziewczyny i opowiadał, że właśnie jest u koleżanki, której matka zginęła w tym wypadku. Nie wiem, skąd znalazłam w sobie siłę, żeby go wyrzucić z domu. Ten kolega cierpiał na zaburzenia emocji. Jego mogę zrozumieć. Ale tych ludzi, którzy wypisują te straszne rzeczy w internecie, mniej. Ja w zasadzie nie pamiętam tego pierwszego dnia. W ogóle mało pamiętam, bo w mojej głowie działy się dziwne rzeczy. Dni i wydarzenia zlewają mi się w jedną całość. Trudno mi czasem powiedzieć, co było wcześniej, co później. Nie pamiętam na przykład, czy do Austrii poleciałam przed czy po pogrzebie. Pamiętam za to, że strasznie płakałam na tym pogrzebie. Mama była najbliższą mi osobą. Na krótko przed jej śmiercią zaczęłyśmy układać sobie relację. W takiej rodzinie, gdzie jest dużo śmierci i bólu, nie zawsze się rozmawia. Ale zaczęłyśmy ze sobą rozmawiać. I nigdy tej rozmowy nie dokończyłyśmy. Po śmierci mamy bałam się nawet wyjść na ulicę. Czułam, jakby wszyscy się na mnie gapili. Nie mogłam uciec przed tą katastrofą. Przestałam zaglądać do internetu. Nie słuchałam radia. Nie czytałam gazet. Ale w tramwaju też było tylko o tym. Na ulicy jakieś plakaty. To był koszmar. Chciałam przed tym uciec. Poleciałam do koleżanki do Austrii. Czułam, jakby ktoś zdjął ze mnie ogromny ciężar. Po kilku dniach musiałam wrócić. Do szpitala psychiatrycznego trafiłam niemal prosto z lotniska. Nie pamiętam, ile razy wracałam na oddział zamknięty. Chyba cztery, a może pięć. Pamiętam, że raz wpisali mi w kartę, że pacjentka twierdzi, iż jej matka żyje. W internecie ciągle pisali, że to był zamach, że dobijali ich strzałem w głowę, że nie wszyscy zginęli, a oni podrzucili tylko jakieś obce ciała. I mój mózg się tym karmił i dorabiał ciąg dalszy. Był taki moment, że byłam przekonana, że mama więziona jest na zapleczu jednej z restauracji. Wyobrażałam sobie, że ją głodzą, torturują. Jednego dnia poszłam do sklepu i kupiłam kilo cytryn. Jakieś zioła. Zaczęłam robić leki dla matki. Później zakradłam się na zaplecze tej restauracji i zaczęłam jej szukać. Pamiętam, że to było w czasie zajmowania Krymu przez Rosjan, bo zaczęłam też robić zapasy na czas wojny. A na koniec przestałam jeść i pić. Nie wiem, dlaczego nie umarłam. Nie chcę umierać. Pieniądze za odszkodowanie po śmierci mamy przetrzymał dla nas tata. Postanowił, że dostaniemy je z siostrą, kiedy skończymy 25 lat. Jak tylko je dostałam, to natychmiast wyjechałam z Polski. Wydawało mi się, że ucieknę przed tym wszystkim, że się poskładam. Pojechałam do Nepalu, gdzie miałam być wolontariuszką. Ale po przylocie okazało się, że fundacja nie dostała jakiejś zgody i cały projekt upadł. Po miesiącu pojechałam do Tajlandii. Ludzie pisali, że tam można zapomnieć o całym świecie. Nie można. Z Tajlandii poleciałam do Nowej Zelandii. Stamtąd na kurs językowy do Japonii. Tam się właściwie rozsypałam po raz kolejny. Teraz wiem, że w zasadzie zrobiłam wszystko, żeby jak najszybciej wydać te pieniądze. One mnie po prostu parzyły. Poza kilkoma książkami i jakimś regałem nic sobie nie kupiłam. Właściwie to nie mam teraz pracy i pieniędzy. Ale nie zamierzam zgłaszać się po kolejne odszkodowanie. Brzydzi mnie to. Z Polski wyjeżdżałam jeszcze kilka razy. Zawsze jednak wracałam. Żyje mi się tu ciężko, ale poza Polską czuję się jeszcze gorzej. Mama ciągle mi się śni. W tych snach jest żywa. Idealna. Pamiętam, że raz przyśniła mi się inna. Krzyczała na mnie i była niemiła. Uznałam, że to dobry znak, że zaczynam sobie układać tę stratę w głowie. A później okazało się, że będą ekshumacje i ten koszmar zaczyna się od nowa. Napisałam list do prokuratora, co czuję, i dlaczego nie godzę się na wyciąganie mojej mamy z grobu. Odpisał mi. List zaczynał się od zdania: „W nawiązaniu do Pani pisma…”. Ja wiem, że oni nie mają uczuć, że będą deptać moje. Chciałam im tylko powiedzieć, że jestem człowiekiem i że bardzo mnie to boli. MATKA Jadwiga Czarnołęska-Gosiewska po śmierci swojego syna Przemysława napisała o nim książkę „Mój syn Przemko”. Zajęło jej to pół roku. Obecnie pracuje nad drugą. Ta rozgrywa się już w zasadzie po śmierci syna. I w dużym uproszczeniu jest opowieścią o tym, jak matka kontaktuje się z dzieckiem, które żyje w innym wymiarze. Jadwiga Gosiewska nie podjęła jeszcze decyzji, czy ta druga pozycja również ukaże się drukiem. * Przemko był moim jedynym synem. W 1971 r. zmarło nam dziecko w czasie porodu. A później został też moim przyjacielem. Ja mu bardzo dużo zawdzięczam. Początkowo wychowywaliśmy go jako rodzice. A później to on nas uczył. Przede wszystkim innego spojrzenia na politykę. Bardzo dużo zawdzięczam mojemu synowi. Życie mu nawet zawdzięczam, bo on mi je uratował i to dwa razy. Pierwszy raz, jak jeszcze był mały. Pojechaliśmy na ferie zimowe do Wisły. Poszliśmy razem jeździć na sankach. Kiedy zjeżdżaliśmy razem, to pilnowałam, żeby nie było szaleństw. Ale coś mnie podkusiło, żeby zjechać samej i poczuć ten pęd. No i rozpędziłam się i jadę. Patrzę, a Przemko goni i pokazuje, żebym się zatrzymała. Macha rękami. W ostatniej chwili wyhamowałam prosto przed samochodem, którego na tej drodze nie powinno być. Ja tak byłam skupiona na tej jeździe, że go po prostu nie zauważyłam. A drugim razem to już później było. Jako lekarz człowiek myśli o wszystkich, tylko nie o sobie. Ilu kobietom ja załatwiłam mammografię! Ale o sobie nie pomyślałam. A Przemko pomyślał. Zobaczył taki plakat zachęcający do badań i mnie na nie wysłał. No i okazało się, że rak. Jak Przemko zginął, to ja też chciałam iść za nim. Miałam myśli samobójcze. Przez okno chciałam wyskoczyć. Ale to krótko trwało, bo Przemko by tego nie pochwalał. Pomyślałam, co on by zrobił na moim miejscu, i już wiedziałam, że by walczył. To i ja zaczęłam walczyć. Był to człowiek, który prawie nigdy się nie załamywał. Zawsze szukał okazji wyjścia. Za to ludzie go kochali, a my czuliśmy w nim ogromne wsparcie. Dlatego walczę o prawdę o śmierci syna i o jego pamięć. Dla mnie nie ma żadnej wątpliwości, że to był zamach. Jak to dokładnie było, to niech wyjaśnia prokuratura. Czy to było tylko celowe złe przygotowanie. Czy jednak jakaś bomba. Skoro mówią, że samolot przewrócił się na plecy, to dlaczego koła są w błocie? Może tam właśnie tak było ustawione, że jak tylko dotknęli ziemi, to zaraz wybuch i już. Z podłożeniem czegoś przecież nie było problemu. Zabrali samolot na remont do Samary. Był dostępny do oglądania, kto chciał, wchodził do prezydenckiej salonki. Jak to możliwe, żeby w jakimś innym państwie była na to zgoda? Po co obcy tam wchodzili, czego szukali? Albo mówili, że załoga niedouczona. A później się okazało, że to nieprawda. Mówili też, że nie znali rosyjskiego. I znowu nieprawda, bo dowódca znał bardzo dobrze rosyjski. Zaraz po katastrofie ruszyła ta dezinformacja. Na nagraniu słychać, że samolot jest na ścieżce, na linii, a rozbili się poza lotniskiem. To wszystko fałsz. Albo kwestia mgły. Skoro była mgła, to dlaczego Rosjanie nie powiedzieli, żeby nie lądować. Koniec. Zakaz. Była decyzja załogi, że odchodzimy, ale już nie było można. I Rosjanie spokojnie patrzyli,