W „Wieściach gminnych i innych” w dzienniku cotygodniowym „Nie” znalazłem wiadomość (redakcja podaje lojalnie, że powtarza ją za prasą regionalną), iż – cytuję in extenso – „80-letni mieszkaniec Reczy pociął piłą spalinową płot oddzielający jego ­posesję od posesji sąsiada. Potem wbiegł na nie swoją działkę i wymachując piłą i widłami, krzyczał, że zabije sąsiada. 80-latek nie akceptuje bowiem sądowego podziału podwórka. Spór rozpoczął się po wojnie, gdy dwie rodziny przybyły do gminy Recz spod Lwowa i osiedliły się w jednym budynku ze wspólnym podwórkiem”. Innymi słowy, w „Samych swoich” Sylwester Chęciński pod pozorem komedii przemycał istotną rzeczywistość. Kiedy Pawlak (Wacław Kowalski) wzywał Kargula (Władysława Hańczę) „do płota”, była w tym jakaś ciągłość dziejów. 80-letni dziadek z Reczy jest jej karykaturalnym reprezentantem – nigdy bym go nie karał, a może nadał mu order imienia Władysława Kargula. Przyjaciele wracający z Polski opowiadają mi, sam też widzę, jak wszystko się zmieniło. Nowy Świat w Warszawie pachnie Diorem. Kawiarenki, restauracyjki, hoteliki, całonocne sklepy, nawet oszalały guevarysta Antoni Macierewicz w telewizji występuje na pięciu programach jednocześnie, co jest dowodem najwyższej tolerancji państwa. Zgoda nawet na to, że fanatyk występuje w samozwańczej todze Cezara. Byłoby to wszystko ewentualnie do przyjęcia, gdyby nie fakt, że 80-latek pociął płot. I wrócił do Lwowa, czy też na jego przedmieścia. W Rzeczpospolitej bowiem najwyżej połowa mieszka na swoich włościach. Stommowie, Gołubiewowie, Jasienice, Mossakowscy, Piłsudscy, Sapiehowie są z Litwy; Kuroniowie, Wiśniowieccy, Wołodyjowscy, Ossolińscy z Ukrainy. Ile jest w Warszawie z korzeni warszawiaków? 20 proc.? I w to wątpię. Owszem, pozostały enklawy na Kurpiach, Lubelszczyźnie, Podkarpaciu, Podhalu, gdzie z ojca na syna te same były wzgórza, strumienie i lasy. Ale to rzadkość. Wielka tradycja i literatura polska to w gruncie rzeczy od Mickiewicza, Słowackiego, Orzeszkowej, Lednickiego, Miłosza apologia nostalgii albo utraty na zawsze. Kiedy w latach 70. prowadziłem badania w Gorzowskiem, na pytanie: „A czemu stodoła się sypie?”, odpowiadano mi nieodmiennie: „Bo i tak Niemce przyjdą i wszystko to zabiorą”. Było to mówione w tak pięknej wileńskiej lub lwowskiej mowie, iż nie mogłem się zdobyć na polemikę. Cóż zresztą mogłem im powiedzieć? Że świat się zmienił i nie mają się czego obawiać? Najstarszy syn mojego gospodarza z T. (gdzie spędzałem wakacje) uciekł do lasu i tam się ukrywał, bo bał się, że wcielą go do sowieckiego wojska, a poza tym miał narzeczoną niepewnego pochodzenia, najprzypuszczalniej z niemieckiej rodziny, co mogłoby być źle widziane przez sąsiadów (dziewczyna zmieniła nazwisko i udawała – sic! – Żydówkę, co na tamtych poniemieckich terenach nikomu akurat nie przeszkadzało). Dzisiaj, kiedy jadę przez T. do Świecka, mijam restaurację udekorowaną na grodziszcze. Mniejsza o estetykę, rzecz ma się w inwestycji. Wcześniej jest zajazd (chyba Pod Dębami). Dachy zostały wyremontowane, cieszą oczy nowe werandy i kwieciste ogródki. Czytamy w podręcznikach, jak wielką zasługą II Rzeczpospolitej było zlepienie państwa z trzech zaborów. Słusznie, nawet wśród opętanych parlamentarną polityką za mało się o tym pisze; o stworzeniu nowych linii komunikacyjnych, uzgadnianiu gospodarki, ujednoliceniu wojska, aparatu administracyjnego c