Krzysztof Kowalewski o swoim intrygującym życiu

Juliusz Ćwieluch: – Jak na aktora komediowego to miał pan mało zabawne dzieciństwo. Krzysztof Kowalewski: – Gdyby zabrał się za to Hrabal, to pewnie coś śmiesznego dałoby się z tego wycisnąć. Mnie zresztą wiele moich przeżyć wtedy niesamowicie bawiło. Urodziłem się przy ul. Nowogrodzkiej 25 w Warszawie. Ale w czasie wojny musieliśmy się przeprowadzić, bo matka zaczęła się bać, że dozorczyni nas zakapuje, że jesteśmy Żydami. Matka wynajęła mieszkanie u pani Józefy Bieniewskiej. Kobiety o niezwykłej dobroci. Potrafiła zachować się fantastycznie. Kiedy paliło się getto i ludzie stamtąd uciekali, to w jej mieszkaniu był punkt przerzutowy. Żydzi, którzy mieli gdzie dalej iść, czekali tam, aż ktoś po nich przyjdzie. Rozumiał pan coś z tego, co się wokół działo? Skąd. Raczej zachowywałem się jak kretyn. Ustawiałem się pod klozetem i czekałem na takiego jednego bardzo znerwicowanego pana. To taki nieduży człowiek był. Do tego mieszkania ciągle ktoś przychodził. Jak był dzwonek, a tych dzwonków było od cholery, to on wpadał do klozetu. A tam było małe okienko, które wychodziło na ślepe podwórko. Wyskakiwał przez to okienko i wisiał, trzymając się parapetu. A ja, kretyn, kładłem się wtedy ze śmiechu na podłodze. Zabawne jak cholera. Wiedział pan, że też jest Żydem? Wszyscy wokół mnie udawali, że nic nie wiedzą o żadnych Żydach. Pani Józefa jeden pokój wynajmowała nam, a drugi pewnej krawcowej. Ta krawcowa mówiła: co pani robi, pani Józefo, tu są Żydzi. Tu przyjdzie gestapo i nas pozabija. A ona tak spokojnie mówiła: pani tu widzi jakichś Żydów? Dziwię się pani. Tutaj nie ma żadnych Żydów. Ale w końcu się pan dowiedział. To już po wojnie. Ale wcześniej była jeszcze taka jedna sytuacja, która dała mi do myślenia. Matka musiała gdzieś jechać, coś załatwiać. I przez jakiś czas musiałem zostać u rodziny ojca. Rodzina ojca nie bardzo chciała się do nas przyznawać. Ale jakoś zgodziła się mnie na chwilę przyjąć. Obudziła mnie awantura. Jedna siostra mówiła, że to żydowskie dziecko, że to niebezpieczne. Ja wiedziałem, że to jest o mnie. To mnie właściwie do końca ustawiło w stosunku do tych ludzi. Nie utrzymuję z nimi kontaktu. Kiedyś jeszcze miałem jakiś kontakt z rodzoną siostrą mojego ojca. Ale to też nie wyszło. Jeśli trzymać się tego, co można o panu znaleźć w internecie, to pan nie miał ojca. Cyprian Kowalewski. We wspomnieniach matki ojciec był kimś jedynym i ważnym. Ja znam go tylko ze zdjęć. Kiedy miałem dwa lata, wybuchła wojna i ojciec został zmobilizowany. Przed wojną był oficerem, później zajął się biznesem, ale bez powodzenia. We wrześniu 1939 r. trafił do sowieckiej niewoli. Zginął w Starobielsku, czyli w Charkowie. Ale o tym, gdzie i w jakich okolicznościach go zamordowano, dowiedzieliśmy się dużo później. Ojciec ginie w Starobielsku, matka Żydówka, która za wszelką cenę chroni pana przed koszmarem Holocaustu. Można jeszcze podkręcić taką historię? Proszę bardzo. W czasie powstania warszawskiego zostaliśmy przeniesieni przez miejscową komendę AK na ul. Wilczą. Dokwaterowano nas do rodziny redaktora naczelnego gadzinówki. Jego rozstrzelano za kolaborację, a żona i czwórka dzieci została w pięknym, co najmniej sześciopokojowym, mieszkaniu. Najstarszy miał odjazd religijny. Każdego dnia przebierał się za księdza i odprawiał mszę. Miał nawet cały sprzęt liturgiczny. Ja musiałem robić za ministranta i ciągle obrywałem w łeb, bo nie znałem łacińskich odpowiedzi. Za to mały nienawidził wody i mydła. Miał swój sposób, żeby przerwać kąpiel, ale wybierał najwredniejszy moment dla siebie i innych. Codziennie wieczorem, jak już stał namydlony w balii, to mówił tylko dwa sakramentalne słowa: mamo, nalot. I ona leciała z nim z tego ostatniego piętra do piwnicy. Po jakichś 40 minutach wracali z krzykiem. I następnego dnia znów: mamo, nalot. Po powstaniu przeprowadziliście się do Kielc. Wojna się skończyła. Matka zaczęła grać w tamtejszym teatrze. Wydawało się, że najgorsze za wami. Bardzo lubiłem wypuszczać się nocą na miasto. Bajerowałem, że śpię, i zrywałem się z domu. Miałem tylko stracha, bo na mieście mówiło się, że Żydzi porywają dzieci i przerabiają je na mace. A z kolei Cyganie porywają, farbują herbatą i już jesteś Cyganem. Ja miałem tylko dwie drogi powrotu. Albo Plantami, albo dzisiejszą Sienkiewicza. Dylemat straszliwy. Jak szedłem Sienkiewicza, to mijałem obóz cygański. Co Cygan chrapnął, to ja w strachu, że ufarbują. Podobna sytuacja pod domem żydowskim. Co chrapnął Żyd, to ja w strachu, że pójdę na macę. I jeszcze ta ostatnia atrakcja: wejście do sieni w rogu, czarna czeluść. Gdy przekraczałem tę linię księżyca z czernią, słyszałem: kto idiot? A ja mówiłem: to ja, malczik. I puszczali. To była Armia Czerwona, która noc w noc rabowała rzeźnika. Najbardziej mnie dziwiło, że on mimo to co rano otwierał sklep jak gdyby nigdy nic. W dniu pogromu też otworzył? Na pewno. Niezły bal tam był. Ale beze mnie. Rano w dniu pogromu poszedłem do mojego kolegi. On był ode mnie starszy. Miał 14 lat. Syn pułkownika, który przyjechał trofiejnym oplem kapitanem z Berlina. Miał ordynansa, który jednocześnie był kierowcą. Ordynans w rzadkich momentach trzeźwości nauczył tego małego prowadzić samochód. Tego dnia kolega zabrał temu pijanemu ordynansowi kluczyki. No, i wsiedliśmy, i pojechaliśmy. 14-latek z 9-latkiem. Kompletna gówniarzeria, więc nie pchaliśmy się do miasta, tylko pojechaliśmy na polne drogi w okolicy. Zaczęły dochodzić do nas odgłosy strzałów z miasta. Myśleliśmy, że to może koledzy. Tam było mnóstwo poniemieckiej amunicji i broni. Miny przeciwczołgowe i trotyl w kostkach. Zabawa, że kurde mol. A jaka była radość, jak się rozpaliło ognisko i wrzuciło się całą skrzynię amunicji karabinowej. Waszą kamienicę od tej, przy której rozegrał się pogrom, dzieliło tylko podwórko. Widział pan, co się tam działo? Nie. Do domu wróciłem między 5 a 6 po południu. Oczywiście dostałem w łeb, bo okazało się, że tutaj obok jest rzeź, a ja nie wiadomo gdzie. Matka odchodziła od zmysłów. Przechodził, zastrzelili. Dlaczego nie? Następnego dnia matka zorganizowała ciężarówkę. Załadowaliśmy te nieliczne rzeczy, które były, i pojechaliśmy do Warszawy, do tego samego mieszkania, w którym się urodziłem. Już wiedziałem, że jestem Żydem. Wrócił pan kiedyś do Kielc? Kiedyś przejeżdżałem i z ciekawości wszedłem do tej kamienicy, w której mieszkaliśmy. Stanąłem na półpiętrze i popatrzyłem przez podwórko na tę kamienicę, w której był pogrom. Popatrzyłem na parapet i pomyślałem: w mordę, przecież tu od tamtego czasu nikt kurzów nie pościerał. Trudny temat. Nie ma chętnych, żeby dotykać tego kurzu. Temat pana pochodzenia jeszcze powracał? Nigdy właściwie tego nie odczułem. Raz tylko w czasie wojny arabsko-izraelskiej w garderobie odbyła się jakaś gorętsza dyskusja, po której usłyszałem, że jak tak bronię Izraela, to dlaczego się nie zaciągnę do ich armii. To zresztą mówił przyzwoity człowiek, którego później życie potraktowało niezwykle okrutnie. Dobry, charakterystyczny aktor, który niespodziewanie dostał wylewu. Wyszedł z tego, ale prawidłowej mowy już nie odzyskał. Później były takie bardzo przykre momenty, kiedy przychodził do garderoby. Zaczynaliśmy rozmawiać. A on w pewnym momencie milczał i zaczynał płakać. Siedział i płakał. I człowiek jest bezradny. Ani go pocieszyć, bo co tu pocieszać. A pana kto pocieszał, kiedy nie dostał się pan na studia aktorskie? Po moim pierwszym podejściu spotkał mnie na ul. Miodowej pan Jerzy Rakowiecki, który zasiadał w komisji egzaminacyjnej. Podszedł i mówi: wie pan, tak między nami, to ja bym panu odradzał. Nie ma się co szarpać. Jezu, jak on mnie zdenerwował. Przyszedłem do domu, chodziłem wokół stołu i mówiłem: a ja wam k... pokażę. Obudził we mnie lwa. Do następnego egzaminu przygotowała mnie pani Irena Ładosiówna. Dlaczego nie matka? Matka nie chciała przykładać do tego ręki. Zresztą sam nie czułem, że mam talent. Zdawałem trochę na zasadzie eksperymentu. Muszę się przyznać, że byłem dosyć leniwy umysłowo. Leniwy w tym sensie, że moi przyjaciele mieli jakiś pomysł na siebie. A ja tak żyłem, jak mnie fala niosła. I tak w pewnym momencie myślę, a co ze mną. Matka aktorka, no to pomyślałem, że i ja dam radę. Matka mi mówiła rzetelnie i uczciwie, że to nie jest lekki zawód. Jest raczej ciężki i w wielu wypadkach jest się upokorzonym, bo to zawód o strukturze feudalnej, wymuszający pełną podległość. Robi się dla publiczności i to nas tylko ratuje. A reszta to już czysty feudalizm. Ale coś pana ciągnęło. Wybrałem ten zawód niejako przeciwko sobie. Jako dziecko i młody człowiek byłem bardzo nieśmiały. Kariery panu nie wróżono. Już po studiach pan Władysław Wilamowski, dobry przedwojenny aktor, zaczepił mnie w Teatrze Polskim, popatrzył na mnie i mówi: ani pan taki znowu charakterystyczny, ani amant. Takie nie wiadomo co. Zresztą nie tylko on miał ze mną taki problem. Lata po debiucie pojechaliśmy z umówioną wizytą do Staszka Tyma. Minęliśmy się po drodze, bo jemu coś strzeliło w krzyżu i żona wiozła go do szpitala. Na szczęście sąsiadka z gospodarstwa obok miała klucze od ich domu. Otworzyła nam. I spędziliśmy tam z synem dwa tygodnie. Posprzątaliśmy po sobie i pojechaliśmy do Warszawy. Tym wrócił i pyta tę sąsiadkę, co o mnie myśli. Na co ona: on tak rano wyszedł, tak popatrzył w niebo, panie, rozejrzał się. Przeszedł nad wodę. Wrócił. Wszedł do domu. Wyszedł. Znowu się rozejrzał. Taki niepotrzebny człowiek. Oj, pomyliła się. 76 lat, a z panem ciągle trudno się umówić, bo ciągle pan zapracowany. Pan chce coś udowodnić ministrowi finansów czy sobie? Ja to chyba pójdę dalej, niż politycy planowali, i będę pracował do końca życia. Choć czasem mnie to męczy. To zależy, w jakim trybie zajęcia się odbywają. Ale nie skarżę się. Daję radę. Byle nie przesadzać. Jakiś czas temu miałem zagrać 40-letniego Selznika. Na szczęście jeszcze w czasie prób się połapałem, że to nie ma sensu. Coś jak Sarah Bernhardt, która Ofelię grała w wieku jej babci. W tamtych czasach były inne zwyczaje teatralne. Była kiedyś taka kubańska primadonna klasyczna tańcząca w wieku 70 lat, i to będąc właściwie niewidomą. Na scenie musieli jej rysować takie grube linie, według których się poruszała, żeby się nie wyłożyła albo nie spadła. Ci, którzy to widzieli, mówili, że to niezwykłe widowisko. Pan jest czuły na taniec. Pierwszą żonę pan sobie nawet wytańczył. W latach 60. życie towarzyskie toczyło się właściwie w dwóch miejscach, ale głównie w SPATiF. Można było wypić. A w sobotę i niedzielę potańczyć, bo grywał tam Ślepy Gienio. Przychodzę tam raz, a przy stoliku siedzi Jurek Hoffman i Edek Skórzewski w towarzystwie bardzo pięknej kobiety. Vivian była Kreolką. Skórę miała białą jak papier. Oczy czarne. Włosy czarne. Byłą tancerką z Tropicany. Tropicana to taki najsłynniejszy lokal na Kubie. Wielki show w Hawanie. Oczywiście z czasów Batisty. Bo po rewolucji Tropicana stała zabita deskami, tancerki szukały szczęścia na całym świecie. Vivian rzuciło do stolika w SPATiF. Poprosiłem ją do tańca i tak żeśmy przetańczyli całą noc. Romantyczna historia. No tak, ale małżeństwo nie trwało zbyt długo. Formalnie trzy lata, ale właściwie skończyło się wcześniej, kiedy Vivian wyjechała do Paryża. Ja z Wiktorem, naszym synem, zostałem w Polsce. Ona mogła wyjechać na kubańskim paszporcie i tam, w Paryżu, starać się o wizę amerykańską. Wychował się pan bez ojca. Łatwo panu samemu wejść w tę rolę? Jeśli chodzi o to, co się liczyło, to liczyło się życie zawodowe. Byłem ciągle zajęty. Miałem wyniki. Zostałem przyjęty i uznany przez publiczność. Można powiedzieć, że zawodowo się spełniałem. To było najistotniejsze. Może nawet za istotne, bo ja mam pewne poważne pretensje do siebie, jeśli chodzi o mojego syna, któremu nie poświęcałem zbyt dużo uwagi. Ale wolał mieszkać z panem. W zasadzie rozdzielił was dopiero Jaruzelski. Wiktor zawsze na święta jeździł do matki. Stan wojenny zastał go w Zurychu. Jak już można było dzwonić do Polski, zadzwonił i pyta się mnie przez telefon, jak jest. A ja wiedziałem, że oni tego słuchają, mówię więc, że tam, na dole, na Madalińskiego w sklepie papierniczym kolejka po zeszyty