Jak wyglądały święta po II wojnie światowej

Spośród pism kobiecych najpierw pojawiły się „Moda i życie praktyczne” (w 1946 r.) oraz „Przyjaciółka” (1948 r.). Zaczęły wychodzić jeszcze wśród gruzów. Już w końcu 1948 r. „Przyjaciółka” miała milion nakładu. Oba pisma towarzyszyły kobietom w organizowaniu względnie normalnego życia i spieszyły z pomocą w różnych wątpliwościach i problemach. Prasa od pierwszych lat powojennych miała też jednak kształtować nowego obywatela. Starano się czynić to dość wszechstronnie. „Moda i życie praktyczne” z 1948 r. zadawała na przykład w konkursie pytanie: „Jak dziś osiągnąć pełnię życia?”. „Ze wszystkich odpowiedzi wynika jeden zasadniczy pewnik, kobieta polska wyzwala się z tradycyjnych pęt narzucających jej rolę dodatku do mężczyzny” – pisano w podsumowaniu. „Nowe” w domowych obyczajach starano się przemycać delikatnie. W jednym z numerów grudniowych tego samego pisma czytamy o pani, która zamiast przygotowywania wystawnego świątecznego przyjęcia dla gości, jak to przed laty bywało, postanawia: „Podam same zimne przekąski, nie będę potrzebowała rozpalać ognia (wodę na herbatę można zagotować na maszynce elektrycznej), a i żadnych garnków nie będzie do zmywania”. Sugerowano skromne święta i zachowanie sił na włączenie się po nich w nurt pracy. Nogi myj po kolei W ostatnim grudniowym numerze „Mody i życie praktycznego” z 1948 r. wyjaśniano, że Wigilia to jedynie „dzień związany (…) z prastarymi tradycjami, sięgającymi jeszcze zamierzchłych czasów słowiańskich. Stąd – ludowe obyczaje”. W „Przyjaciółce” z 5 grudnia tego roku obok kilku krótkich porad, jak przygotować przysmaki wigilijne (strucla z makiem, a gdyby nie było maku, to z powidłami) oraz propozycji prezentów gwiazdkowych dla dzieci: własnoręcznie uszytej ciepłej bielizny i oraz świnki-zabawki, znajdziemy informację, że „kobiety witają Kongres Zjednoczeniowy wzmożoną wydajnością pracy”. A ponieważ nawet najwydajniejsza kobieta powinna pozostać kobieca, pismo proponowało wykrój eleganckiej sukni wizytowej. Z wykrojów korzystano jeszcze przez wiele lat, wyprzedzając tworzący się przemysł odzieżowy. W „Modzie i życiu praktycznym” pokazano tuż przed świętami budzące zachwyt wzory eleganckich i wymyślnych paryskich kapeluszy. W tym samym piśmie znajdujemy też poradniczy artykuł „Jak się myć”, z którego dowiadujemy się, że nogi należy myć po kolei, „opierając je lekko w miednicy”. Już od listopada, mimo że nie nadawano świętom wielkiego znaczenia, można było znaleźć w „Przyjaciółce” z lat 40. dokładne opisy, jak domowym sposobem zrobić efektowne zabawki choinkowe. W jednym z numerów napominano także czytelniczki, aby szczegółowo zaplanowały, co kupić na święta, i że „sprawunków świątecznych nigdy nie należy robić w ostatnich dniach przed Wigilią. (…) Zwłaszcza prowadząc skromne gospodarstwo, należy już teraz zrobić spis potrzebnych zakupów i nabywać produkty częściowo, bez dużego uszczerbku w zwykłym budżecie”. W jednym z grudniowych numerów „Mody i życia praktycznego”, także z lat 40., mamy przepisy na cynaderki wieprzowe z makaronem, klops z ryby i rosół z ryby, jako dania proponowane również na świąteczny stół. Pij wino krajowe W numerze „Przyjaciółki” z 19 grudnia 1948 r. opisane są skromne przygotowania do świątecznych dni. Gospodyniom tłumaczy się cierpliwie, co po czym podać, przedstawia przykładowe menu, kilka dokładnie wyjaśnionych dość prostych przepisów, i przypomina, że „zupełnie nie potrzeba do wigilii podawać wódki – wystarczy piwo, a jeśli kto może wydać nieco więcej, to niech raczej kupi butelkę naszego krajowego wina – wszystkie gatunki są bardzo dobre”. Ponieważ pomimo skromnych warunków na święta zwykle kupujemy za dużo, w „Przyjaciółce” znajdujemy od razu przepisy, jak wykorzystać świąteczne resztki. Jakie czasy, takie bywały też okładki pism: w ostatnim grudniowym numerze „Przyjaciółki” z 1948 r. zamiast konwencjonalnej choinki lub choćby Dziadka Mroza (zastąpił oficjalnie św. Mikołaja), oglądamy zdjęcie z podpisem „Skrzętna gospodyni hoduje króliki”, sugerującym, że mogą one być remedium na brak mięsa. W jednym z kolejnych numerów stawia się problem: „mięso czy ryba”. W latach 50. o kulinariach pisze się marginalnie i jakby niechętnie (zwłaszcza jeśli porównać z dzisiejszym rozmachem w tej kwestii). Ale oto w jednym z numerów „Mody i życia praktycznego” z 1957 r. znajdujemy tekst „Kuchnia może być sztuką”, tłumaczenie artykułu francuskiego krytyka literackiego. Mniej więcej w tym czasie zaczęły pojawiać się chętnie czytane, a nawet wycinane i przechowywane w domowych zeszytach, zagraniczne przepisy, echa międzynarodowych (skromnych!) kontaktów. Książki o obcych kuchniach dość przewidująco doradzające również, co czym zastąpić, aby ugotować włoskie czy francuskie potrawy, biły nakładami literaturę piękną. W kolejnych latach rynek prasy kobiecej wzbogacał się o nowe tytuły, m.in. „Zwierciadło”, „Ty i Ja” – ładny graficznie miesięcznik, w którym naprawdę znakomicie o kuchni pisał, pod pseudonimem Maria Lemnis i Henryk Vitry, ceniony krytyk muzyczny Tadeusz Żakiej. Ta sama „spółka autorska” napisała cieszącą się dużym powodzeniem „Książkę kucharską dla samotnych i zakochanych”(1958 r.) oraz „W staropolskiej kuchni i przy polskim stole” (1973 r.) – książkę smakowitą literacko i zwierającą doskonałe przepisy. Jedz ryby – źródło jodu „Moda i życie praktyczne” przekształciła się w „Kobietę i Życie”, stając się niezwykle poczytnym tygodnikiem. Nowy tytuł sugerował zmianę treści. Ciekawe obrazki obyczajowe z tamtego czasu znajdziemy w przedświątecznym numerze tego pisma w 1960 r., w krótkich monologach pokazujących święta z perspektywy różnych domowników. Oto niemowlę prosi, żeby się nad nim zlitować w święta, nie zadymiać pokoju i nie pić za dużo wódki, aby nie zapomnieć na czas dać mu butelki. Mąż skarży się, że usiłuje zerwać z nałogiem, ale niepicie w święta jest szczególnie trudne. Sprzedawczyni narzeka, że nie dość, że do ostatniej chwili przed Wigilią haruje w sklepie spożywczym, potem musi przygotować całe święta – bez pomocy domowników. Na pocieszenie znajdziemy w tym samym numerze dokładny opis domowego zabiegu upiększającego – maseczki z rozgotowanego siemienia lnianego i siekanej kapusty. W latach 60. i 70. dawało się zauważyć dziwne zjawisko: pustawe sklepy i obfite stoły. Powiedzenie „kupiłam spod lady” może się dziś wydawać niezrozumiałe, ale wtedy znajomości w sklepie, mięsnym lub spożywczym, były na wagę, może nie złota, ale dobrych, dostatnich świąt. Przepisy w pismach są jednak nadal niebogate. Numer z 17 grudnia 1967 r. publikuje kilka przepisów na dania z ryb, przede wszystkim śledzie, przypominając, że chwalono „już wcześniej ryby, jako źródło pełnowartościowego białka, witamin i jodu”, nie tylko jako menu wigilijne. Proponuje też przepisy na rozmaite tradycyjne przysmaki z makiem. O wiele jednak szerzej niż o Bożym Narodzeniu pisze się o sylwestrze, zarówno o tym, jak przygotować przyjęcie, jak i o spos