Poniższy tekst ukazał się w POLITYCE w 2010 r.
*
Jest rok 1954. Dwaj młodzi naukowcy, James Olds i Peter Milner, wkładają szczura do zbudowanego w laboratorium małego korytarza. Na jego końcu zwierzę musi skręcić w lewo bądź w prawo. Gryzoń wygląda trochę makabrycznie – z głowy wystają mu druty podłączone do urządzenia dozującego prąd. Uczeni chcą sprawdzić, czy za pomocą impulsów elektrycznych da się sterować szczurem – sprawić, by częściej skręcał np. w lewo. Tyle że podczas umieszczania w mózgu cienkiej elektrody popełniają błąd – trafiają w zupełnie inne miejsce, niż planowali. Dlatego szczur, gdy włączają prąd, reaguje w zdumiewający sposób – przysiada, rozgląda się i węszy, najwyraźniej jest mu bardzo przyjemnie. O co chodzi? – nie mogą się nadziwić Olds i Milner.
Okazuje się, że trafili elektrodą w rejon mózgu, którego drażnienie prądem sprawia dużą satysfakcję. To może być ważne odkrycie. Przygotowują więc następne eksperymenty, tym razem szczury lądują w pomieszczeniu z małą dźwignią. Gdy ją naciskają, prąd zaczyna płynąć do ich mózgów. Jest im tak dobrze, że używają dźwigni co chwila – nawet dwa tysiące razy w ciągu godziny. Zapominają o jedzeniu, piciu i seksie. W końcu padają z wyczerpania.
Olds i Milner przez przypadek odkryli lokalizację tzw. układu nagrody w mózgu. Powstał on w toku ewolucji, by zwiększyć szanse organizmów na przeżycie i powielenie genów. Układ nagrody, którego najważniejszym elementem – także w mózgach ludzi – jest tzw.