Bliżej natury, bliżej zdrowia

Wojciech Mikołuszko: – Czy potrafi pan zgadnąć, jaki gatunek jest uważany za najbardziej niebezpieczne zwierzę w Polsce? Richard Louv: – Przepraszam, nie wiem dużo o Polsce. Musi mnie pan wyedukować. Kleszcz, bardzo małe zwierzę z grupy pajęczaków. W USA kleszcze przenoszą boreliozę. Tak samo jest w Polsce? Owszem. W Kalifornii, gdzie mieszkam, prawdę mówiąc, nigdy nie widziałem kleszczy. One występują głównie na północnym wschodzie USA. Organizacje, które tam zabierają dzieci na wyprawy przyrodnicze, boją się jednak kleszczy mniej niż większość społeczeństwa. Swoim podopiecznym nakazują odpowiednio się ubrać na wycieczkę do lasu, naciągnąć skarpetki, używać repelentów na owady, a po powrocie sprawdzić bardzo uważnie, czy jakiś kleszcz się nie przyczepił. Jeśli to się zdarzy, dziecko jest pod obserwacją i czasem idzie do lekarza. Nie da się jednak całkowicie zlikwidować ryzyka zakażenia boreliozą. To prawda, w przyrodzie jest niebezpieczeństwo. I to zarówno niebezpieczeństwo w postaci chorób przenoszonych przez kleszcze, jak i niebezpieczeństwo ze strony obcych osób czy niebezpieczeństwo złamania ręki. Tylko co z tego? Ogromne ryzyko pojawia się również wtedy, gdy nie wychodzisz na dwór i siedzisz w domu pod parasolem ochronnym rodziców. A co wtedy może nam zagrozić? Choćby nadwaga. W USA mamy właśnie epidemię dziecięcej otyłości. To zaś powiązane jest z wieloma innymi chorobami, których skutki odczuwa się przez całe życie. Albo inna rzecz: pediatrzy rzadko dziś widują złamania kości z powodu upadku z drzewa. Coraz częściej za to diagnozują zespół cieśni nadgarstka, który rozwija się, gdy zbyt często używasz myszy komputerowej. Tyle że zespół cieśni nadgarstka, przeciwnie do typowego złamania kości, może trwać całe życie. A zatem ryzyko jest i na dworze, i wtedy, gdy nie wychodzi się na dwór. Czyli na jedno wychodzi? Wcale nie! Bo istnieje coś takiego jak dobre ryzyko. Niebezpieczeństwo w przyrodzie jest jedną z jej atrakcji. Mój syn na przykład lubi łowić ryby. Najbardziej chce łapać rekiny – mamy tu takie małe gatunki, które w ogóle nie są zagrożone. Dla mnie również, gdy byłem dzieckiem, niebezpieczeństwo w przyrodzie było jednym z powodów, dla których lubiłem wychodzić na dwór. W swojej najnowszej książce pisze pan, że z powodu skutków, jakie wywołuje brak kontaktu z przyrodą, lekarze powinni przepisywać ludziom witaminę N. Co to takiego? „Witamina N” to oczywiście metafora. „N” w jej nazwie pochodzi od „natury”. Jej przyjmowanie polega po prostu na spędzaniu większej ilości czasu na łonie przyrody. Przynosi to korzyści dla zdrowia fizycznego, psychicznego, dla funkcji poznawczych i dla kreatywności. Są setki badań, które wykazują, że kontakt z przyrodą może redukować symptomy ADHD, tłumić depresję, niepokój, zapobiegać otyłości i krótkowzroczności, wzmacniać układ odpornościowy oraz więzi społeczne. Witamina N zmniejsza także przemoc w społeczeństwie, stymuluje uczenie się, wzmacnia potrzebę ochrony przyrody, a nawet poprawia wyniki testów u dzieci. Wyobraźmy sobie dziecko, które właśnie przyszło na świat. Jak wcześnie powinien zacząć się jego kontakt z przyrodą? Tuż po narodzeniu. Kiedy przyszedł na świat mój najstarszy syn, to kilka godzin później wziąłem go do okna, pokazując mu jego pierwszy dzień. I prawdopodobnie było to tak samo ważne dla niego, jak dla mnie, a może nawet ważniejsze dla mnie niż dla niego. Pamiętam też, jak młodszego syna zabierałem do pobliskiego parku. Rozkładałem koc i kładłem się obok syna. Patrzyliśmy na liście drzew, na niebo, chmury. I znów było to wspaniałe dla mnie. W USA pojawiła się ostatnio grupa „Nature Strollers” [„Przyrodnicze wózki dziecięce” – red.]. To rodzice, którzy wspólnie chodzą na wyprawy z dziećmi w wózkach. Bo samotnie często trudno się zorganizować. A jak wiesz, że w parku czeka na ciebie grupa innych rodziców, sprawniej się mobilizujesz. Nasze hipotetyczne dziecko dorasta, opuszcza wózek i idzie do przedszkola. Co możemy mu teraz zaproponować? Najlepiej jest poszukać przedszkola przyrodniczego. A jeśli nie ma go w okolicy, to warto je założyć. Takie przyrodnicze przedszkola i szkoły stają się coraz popularniejsze w niektórych rejonach Europy i Stanów Zjednoczonych. Dzieci spędzają tam dużo czasu na dworze, ucząc się. I nie chodzi o uczenie się o przyrodzie, ale uczenie się rozmaitych przedmiotów wśród przyrody. A ponadto trzeba zadbać, by dzieci wychodziły na dwór. To nie stanie się przypadkiem, one same z siebie nie wyjdą z domu. Warto zapisać takie wycieczki w kalendarzu, tak jak lekcje skrzypiec czy zajęcia piłki nożnej. A potem wyjść razem z dzieckiem i wspólnie odkrywać przyrodę. Obrócić kamień, zajrzeć pod spód, zobaczyć, co tam żyje; obejrzeć rośliny na podwórku. Nawet dobrze, gdy rodzic czy dziadek sam się nie zna na przyrodzie, ale dziwi się i zachwyca razem z dzieckiem. Ono wtedy tym się zaraża. Zachwyt, zdumienie to rzecz najważniejsza. Nasze dziecko rośnie dalej. Teraz wkracza w okres dojrzewania i wciąga się w gry komputerowe. Jak to pogodzić z wycieczkami w przyrodę? Jest kilka rozwiązań. Jednym z nich jest powiedzieć twarde „nie!”. Nie mieć w domu telewizji, gier wideo i komputerów. To niemożliwe. Spotkałem kobietę z Kanady, która wraz z całą rodziną przeprowadziła się do domku głęboko w lesie. Spędzili tam 9 miesięcy. Bała się, że jej dzieci, pozbawione komputerów i telewizji, będą się kłócić. Zdarzyło się coś przeciwnego. Dzieci związały się bardziej – ze sobą i z rodzicami. Stały się też niewiarygodnie kreatywne. Wymyśliły własną cywilizację. Narysowały ją. Ponieważ były odłączone od elektroniki, stworzyły nowe postacie, gry. Niewiele osób może sobie dziś na coś takiego pozwolić. Ja też nie jestem tak radykalny. Uwielbiam elektroniczne gadżety. Byłem jednym z pierwszych dziennikarzy, który korzystał z edytora tekstu. Moje dzieci miały dostęp do komputerów i gier wideo. Ale nie w swoich pokojach! Jeśli chciały pograć na komputerach, musiały używać naszych. Oczywiście dzieci są sprytne i kreatywne – wiedzą, jak zrobić, by rodzice nie wszystko widzieli. Ale przynajmniej nie miały dostępu do komputerów 24 godziny na dobę. Ponadto świadomie zabieraliśmy je na dwór. Demonizowanie elektroniki prowadzi do tego, że dzieciaki chcą grać jeszcze więcej. Musimy więc zaoferować im jakąś alternatywę. A tej często brakuje. W USA wiele osiedli jest tak zaprojektowanych, że nie ma tam przyrody. Nie można grać w koszykówkę na trawie ani zbudować fortu z kamieni na strumieniu. Wszystko jest zakazane. W takiej sytuacji dzieci zostają w domu i grają na komputerach cały dzień. Wyobraźmy sobie, że to nasze dziecko kończy studia i idzie do pracy. Dostaje dobrą pensję w renomowanej firmie: w banku, na giełdzie czy nawet w Google. Większość czasu spędza w biurze, wpatrując się w ekran komputera. Jak taki człowiek może utrzymywać kontakt z przyrodą? Cóż, życie wiąże się z wyborami. Mnie udało się dostać pracę, którą mogłem wykonywać w domu, w elastycznych godzinach.