Wyznania ekoaktywisty nawróconego na naukę

Marcin Rotkiewicz: – Kim pan był w latach 90. ubiegłego wieku? Mark Lynas: – Radykałem. Czyli? Gniewnym ekowojownikiem walczącym w szeregach organizacji Earth First! Dziennik „The Guardian”, w którym pan pisuje, scharakteryzował ją jako „radykalną komórkę ruchu anarchistycznego, antykapitalistycznego i broniącego przyrody”. Zgadza się. Na przykład w maju 2000 r. zaatakowaliśmy w Londynie lokal McDonald’s. Członkowie organizacji byli zachwyceni akcją, ja zaś coraz bardziej zniechęcony rosnącą fascynacją przemocą. Wkrótce odszedłem z Earth First! Jednak wcześniej brał pan aktywny udział w niszczeniu upraw roślin genetycznie zmodyfikowanych, czyli słynnego GMO. Działo się to w drugiej połowie lat 90. XX w. Robiliśmy to w grupach po 20–30 osób, ubrani w ciemne stroje oraz uzbrojeni w maczety i inne narzędzia ogrodnicze. Wchodziliśmy na pola uprawne późną nocą i niszczyliśmy do świtu rośliny. Nazywaliśmy te akcje dekontaminacją, czyli usuwaniem czegoś szkodliwego. Dlaczego pan to robił? W 1996 r. spotkaliśmy jednego z czołowych aktywistów organizacji Greenpeace Jima Thomasa. Przekonywał nas, że w trakcie tworzenia roślin GMO łamie się bariery międzygatunkowe, przenosząc geny np. z bakterii do kukurydzy, więc stanowią one wielkie zagrożenie. Od tamtej pory kwestia ta znalazła się w centrum zainteresowania Earth First!, a ja szkoliłem osoby, które uważają się w Wielkiej Brytanii za liderów ruchu anty-GMO. Co było najbardziej przekonujące w tym, co mówił wam Thomas? Nie chodziło o jakiś jeden ideologiczny argument. To była kombinacja różnych kwestii, takich jak np. tzw. genetyczne zanieczyszczenie – rośliny GMO, krzyżując się z naturalnymi, miałyby skazić inne uprawy obcymi genami. Jak również podporządkować rolnictwo korporacjom – szczególnie amerykańskiej firmie Monsanto – i przekształcić je w zależne od pestycydów monokultury. Wszystko to razem przekonało nas, że biotechnologię rolniczą opartą na inżynierii genetycznej należy natychmiast zatrzymać. Dlatego ruszyliśmy z maczetami na pola. A co z zagrożeniami dla zdrowia ze strony GMO? W argumenty, że GMO może wywołać u mnie np. raka, nigdy specjalnie nie wierzyłem. Zdawałem sobie sprawę, że to raczej bzdury. Aczkolwiek często wykorzystywane w antybiotechnologicznej propagandzie. Owszem, można tym skutecznie straszyć ludzi. W 2013 r. zmienił pan o 180 stopni swoje nastawienie do GMO, występując w Oksfordzie na konferencji poświęconej rolnictwu i przepraszając za to, co robił wcześniej. Co spowodowało ten coming out? On nastąpił już trzy lata wcześniej w trakcie telewizyjnej debaty po emisji filmu dokumentalnego poświęconego antynaukowym tendencjom narastającym w ruchach ekoaktywistów. Zacząłem tam bronić energetyki jądrowej oraz roślin GMO. Siedzący obok mnie działacz Greenpeace’u nie wytrzymał i zaczął na mnie krzyczeć. To wtedy stracił pan część dawnych przyjaciół? Tak, niektórzy poczuli się wręcz zdradzeni. Jednak media nie zauważyły tego zdarzenia. Dopiero pańskie przemówienie w Oksfordzie odbiło się szerokim echem. To był rzeczywiście punkt zwrotny, choć nie spodziewałem się aż takiej popularności, zarówno pozytywnej, jak i negatywnej. Moja strona internetowa, na której zamieściłem swoje wystąpienie, na pewien czas się zawiesiła, nie mogąc obsłużyć tak wzmożonego ruchu. Dlaczego z aktywisty anty-GMO stał się pan obrońcą, a nawet propagatorem rolniczej biotechnologii? Nie jestem aktywistą pro-GMO. Po prostu walczę o rzetelność i możliwość zaprzęgania nauki do skutecznej ochrony środowiska. Natomiast ma pan rację, że zasadniczo zmieniłem moje nastawienie wobec biotechnologii rolniczej. To nie przypominało jednak nawrócenia Szawła w drodze do Damaszku – nagłego olśnienia, że się myliłem i źle postępowałem, tylko było znacznie dłuższym procesem. Rozstałem się z Earth First! po wydarzeniach w 2000 r., by zająć się problemem globalnego ocieplenia. Chciałem na ten temat napisać książkę, ale żeby to zrobić, musiałem wejść głębiej w kwestie naukowe dotyczące tej problematyki, zacząć czytać specjalistyczne publikacje, konsultować się z naukowcami. W 2004 r. ukazała się moja pierwsza książka „High Tide” (Wysoki przypływ). Jedna z kolejnych, wydana w 2008 r. „Six Degrees” (Sześć stopni), została doceniona przez środowisko naukowe – otrzymałem nagrodę The Royal Society [najbardziej prestiżowe towarzystwo naukowe w Wielkiej Brytanii – red.] dla najlepszej publikacji popularnonaukowej. Co to ma wspólnego z GMO? W kwestii globalnego ocieplenia w pewnym momencie zapanował konsens naukowy – większość specjalistów uznała, że mamy wystarczające dowody, że działalność człowieka wpływa na wzrost temperatury na Ziemi. Było dla mnie sporym zaskoczeniem, że równie silny konsens panuje w kwestii wykorzystywania inżynierii genetycznej do uzyskiwania odmian roślin uprawnych o nowych cechach: świat nauki jasno mówił i głosi nadal, że jest to bezpieczna i pożyteczna technologia. Te same prestiżowe instytucje naukowe, które wypowiadały się w sprawie globalnego ocieplenia, publikowały pozytywne stanowiska dotyczące GMO. Zacząłem się temu dokładniej przyglądać i okazało się, że prawie wszystko, w co wierzyłem w kwestii biotechnologii rolniczej, było mitami. Czy to oznacza, że prowadząc ostrą kampanię wymierzoną w GMO, nie sprawdzał pan, z czym tak naprawdę walczy? Na swoje usprawiedliwienie mogę powiedzieć, że w latach 90. nie dysponowaliśmy jeszcze tak wieloma dowodami naukowymi bezpieczeństwa GMO jak dziś, więc obawy związane z tą technologią znajdowały podatny grunt. Natomiast rzeczywiście nie sprawdzałem faktów, opierając się wyłącznie na tym, w co wierzyli i mówili wszyscy aktywiści wokół mnie. Nie przeczytałem wówczas ani jednej publikacji naukowej na temat GMO. Jeszcze w 2008 r. wysłałem do „The Guardian” tekst, którego dziś się wstydzę, atakujący biotechnologię rolniczą. Był naprawdę beznadziejny. Jego napisanie zajęło mi kilkadziesiąt minut w kafejce internetowej. Niedługo później zdałem sobie sprawę, że nie mogę tak postępować. Najpierw muszę sprawdzić, co mówi na ten temat rzetelna nauka, gdyż nie powinno się dobierać z niej tylko tego, co pasuje do wyznawanej ideologii. GMO wiąże się w jeszcze jeden sposób z globalnym ociepleniem. Dzięki temu, że uprawy zmodyfikowanych roślin wymagają mniej pracy maszyn rolniczych, zmniejszają emisję CO2. Pomagają również zredukować negatywny wpływ rolnictwa na środowisko naturalne, przede wszystkim znacznie obniżając zużycie środków owadobójczych. Biotechnologia pozwoli też podnieść plony, co ograniczy przeznaczanie kolejnych obszarów ziemi, np. lasów tropikalnych, pod uprawy. Ogromne znaczenie ma dla mnie również fakt, że rośliny GMO mogą pomóc rolnikom w krajach rozwijających się, ratując – szczególnie w Afryce – ludzi przed skrajnym ubóstwem i głodem. Do tematu GMO w krajach rozwijających się jeszcze wrócimy, ale chciałbym najpierw zapytać pana o drugi, oprócz walki z biotechnologią rolniczą, filar ideologii organizacji takich jak Greenpeace: ostry sprzeciw wobec energetyki jądrowej. To bardzo istotna kwestia i najpierw zmieniłem swoje zdanie właśnie w tej sprawie, gdyż zrozumiałem, zajmując się intensywnie globalnym ociepleniem, że bez elektrowni atomowych nie da się skutecznie zredukować emisji gazów cieplarnianych. Dlaczego w takim razie organizacje ekoaktywistów walczą z tą metodą produkcji energii? Wyłącznie z ideologicznych powodów. Greenpeace założyli ludzie protestujący przeciw testom broni jądrowej, którzy uznali, że elektrownie atomowe wykorzystują tę samą niebezpieczną technologię stosowaną do produkcji bomb. Dlatego mamy dziś do czynienia z bardzo smutnym paradoksem: Greenpeace i jego koalicjanci, którzy tyle mówią o ochronie klimatu, zwalczając energetykę jądrową, przyczyniają się do wzrostu emisji gazów cieplarnianych. Wszędzie tam, gdzie zamyka się elektrownie atomowe, powstaje więcej dwutlenku węgla. Chyba analogicznym paradoksem jest to, że Greenpeace walczy z roślinami GMO, które – jak pan sam powiedział – pomagają zredukować opryski i podnoszą wydajność. Zgadza się. Tu również decyduje wyłącznie ideologia. Oni nie robią tego dla pieniędzy czy z jakichś intencjonalnie złych powodów. Wynika to z niechęci wobec zindustrializowanego społeczeństwa, z idei powrotu na wieś i życia blisko natury oraz z postulatów odejścia od nowoczesnych technologii. Sporo podróżuje pan po Afryce i Azji. Jak tam wygląda kwestia stosowania roślin GMO? Bardzo źle, zwłaszcza w Afryce. Unia Europejska narzuciła wielu krajom tego kontynentu przepisy paraliżujące rozwój biotechnologii, a europejscy aktywiści anty-GMO rozpowszechniają różne mity na temat tego typu roślin. Miałem wystąpienie w pewnej miejscowości w Tanzanii, na które przyszli również działacze organizacji walczących z biotechnologią. W pewnym momencie powiedzieli coś w suahili, czego nie zrozumiałem, w sali zapadła cisza. Więc zapytałem, co mówią. Otóż twierdzili, że jeśli dzieci będą jadły kukurydzę GMO, to staną się homoseksualne. To niesamowite, że takie homofobiczne brednie wygadują ludzie, za którymi stoją europejskie organizacje wspomagane finansowo przez Unię Europejską. W swoich rodzimych krajach pilnują politycznej poprawności, ale walcząc z GMO w Afryce, sięgają po wszelkie propagandowe środki. Na pańskim blogu przeczytałem wstrząsającą opowieść o projekcie kukurydzy GMO lepiej tolerującej suszę. To rzeczywiście smutna historia. W lutym 2017 r. byłem w Tanzanii i odwiedziłem gospodarstwa rolników, gdzie susza uniemożliwia lub niszczy uprawy kukurydzy – rośliny stanowiącej podstawę pożywienia w tym rejonie Afryki. Kilka kilometrów od poletek zdesperowanych farmerów, za wysokim płotem i pod nadzorem kamer wideo, rośnie na polach doświadczalnych kukurydza, do której skopiowano gen pewnej bakt