Można to chyba nazwać ironią losu. W 1999 r. kilkoro naukowców – wśród nich Jane Goodall, sławna na całym świecie brytyjska badaczka życia szympansów w ich naturalnym afrykańskim środowisku – opublikowało na łamach prestiżowego tygodnika naukowego „Nature” głośny artykuł zatytułowany „Kultury u szympansów”. Informowali w nim, że nasi najbliżsi małpi kuzyni mają wyjątkowo bogaty repertuar „tradycji kulturowych”. Czyli pod pewnymi względami specyficznych dla danej społeczności zachowań, np. metod używania narzędzi, przekazywanych z pokolenia na pokolenie, ale nie w drodze genetycznego dziedziczenia, tylko naśladownictwa.
Dokładnie 20 lat później inna grupa badaczy poinformowała, na łamach nie mniej cenionego tygodnika naukowego „Science”, że owe tradycje kulturowe szympansów są bardzo poważnie zagrożone ze strony ludzi.
Dzidą i kamieniem
Jane Goodall w latach 60. XX w. zaczęła z bliska podglądać życie szympansów w parku narodowym Gombe w Tanzanii. Wyniki jej żmudnej pracy – niemal codziennego śledzenia małp w dżungli – okazały się sensacyjne. Udowodniła m.in., że szympansy mają mocno zróżnicowane osobowości, nie są wegetarianami, jak również używają narzędzi, co wydawało się unikatową ludzką umiejętnością (później okazało się, że również inne zwierzęta, m.in. ptaki, korzystają z narzędzi – np. sępy egipskie zrzucają kamienie na strusie jaja, by dostać się do pokarmu). Goodall podpatrzyła, że szympansy posługują się np. źdźbłami trawy lub gałązkami zerwanymi z drzewa i pozbawionymi liści do łowienia termitów. Wkładają je precyzyjnie w otwory w kopcu, co wcale nie jest takie łatwe, a owady przyczepiają się do nich, co umożliwia wyciągnięcie ich z ukrycia i zjedzenie.
Z czasem przybywało tego typu obserwacji również z innych rejonów Afryki.