Osoby czytające wydania polityki

„Polityka” - prezent, który cieszy cały rok.

Pierwszy miesiąc prenumeraty tylko 11,90 zł!

Subskrybuj
Nauka

Nadpalony autorytet

Koniec legendy badacza osobowości Hansa Eysencka

Hans Jürgen Eysenck z synem, Michaelem Williamem. Hans Jürgen Eysenck z synem, Michaelem Williamem. Anne-Katrin Purkiss/National Portrait Gallery / Forum
Czarne chmury zebrały się nad spiżową postacią Hansa Jürgena Eysencka, jednego z najwybitniejszych psychologów wszech czasów. Wygląda na to, że działał nieuczciwie i nieetycznie.
Wątpliwości co do rzetelności badań Eysencka naukowcy zgłaszali już od połowy lat 80. Psychologa długo broniła jednak własna legenda.Chris Ware/Hulton Archive/Getty Images Wątpliwości co do rzetelności badań Eysencka naukowcy zgłaszali już od połowy lat 80. Psychologa długo broniła jednak własna legenda.

Eysenck był zamieszany w „jeden z najgorszych skandali w historii nauki” – stwierdził prof. Anthony Pelosi z Priory Hospital w Glasgow. W wyniku analizy przeprowadzonej przez King’s College w Londynie 26 jego artykułów uznano za niebezpieczne. Od Brytyjskiego Towarzystwa Psychologicznego zażądano zaś przeprowadzenia dochodzenia obejmującego 61 publikacji, w tym ponad 40 artykułów, 10 rozdziałów książek i 2 książki, z których każda miała trzy wydania. Powodem prześwietlania działalności psychologa są jego niejasne relacje z koncernami tytoniowymi.

Mądrości i dziwactwa

Eysenck swoją pozycję zdobył głównie za sprawą mocno zakotwiczonego w ludzkich predyspozycjach biologicznych wielowymiarowego modelu osobowości. Jego wartość prognostyczną potwierdzały kolejne wyniki badań, a całe pokolenia psychologów diagnozowały ludzi, korzystając z opracowanych przez psychologa kwestionariuszy. Dzisiaj, co prawda, najpopularniejsza jest późniejsza koncepcja tzw. wielkiej piątki, która opisuje osobowość ludzi za pomocą pięciu wymiarów: neurotyczności, ekstrawersji, otwartości na doświadczenia, ugodowości i sumienności. Ale dwa pierwsze i tak pochodzą od Eysencka (trzecim w jego modelu jest psychotyczność).

Eysenck odegrał także kluczową rolę w pojawieniu się psychologii klinicznej w Wielkiej Brytanii. Niestrudzenie promował bowiem nowe systemy leczenia behawioralnego, dużo bardziej skutecznego niż tradycyjne podejście psychoanalityczne. W chwili śmierci w 1997 r. był najczęściej cytowanym na świecie psychologiem. A w rankingu liczby cytowań wśród uczonych reprezentujących wszystkie nauki społeczne zajmował trzecie miejsce (za Zygmuntem Freudem i Karolem Marksem). We współczesnych zestawieniach nadal plasuje się bardzo wysoko.

Poza niezaprzeczalnym wkładem w główny nurt badań psychologii teoretycznej i psychologii klinicznej Eysenck zajmował się analizowaniem wielu innych zjawisk, a jego wyniki badań i poglądy bywały, oględnie mówiąc, dość zastanawiające.

Polityka 48.2019 (3238) z dnia 26.11.2019; Nauka; s. 68
Oryginalny tytuł tekstu: "Nadpalony autorytet"
Reklama