Wyobraźmy sobie, że znaleźliśmy na strychu ogromne pudło puzzli, w którym musiała się kiedyś znajdować niewyobrażalna liczba elementów. Wzorcowy obrazek z wieczka znikł wraz z informacją, ile puzzli ma układanka. Na dnie pudła jest ich tylko trochę, a wy ledwie wydobywacie z zakamarków pamięci wspomnienie o wujku, który kiedyś mówił wam, że chyba chodzi o pejzaż. Mało kto podjąłby się układania obrazka – zbyt dużo niewiadomych, zbyt żmudna robota, zbyt niepewny wynik. To jednak nic w porównaniu z wyzwaniem, jakie stawiają sobie badacze próbujący sklecić obraz następujących po sobie wydarzeń z głębokiej przeszłości, dysponując tylko wyrwanymi, przypadkowymi pozostałościami materialnymi z różnych momentów pradziejów. Szczególnie że tylko niektóre z tych puzzli okazują się wyjątkowo ważne, bo mówią więcej albo są częścią niezwykle ciekawego fragmentu obrazka.
Przed tak trudnym zadaniem stoją właśnie archeolodzy zajmujący się badaniem terenów ziem polskich, m.in. z powodu długiego okresu braku tekstów oraz dlatego, że nie dotarły do nas bezpośrednio wielkie cywilizacje. Oznacza to, że nie mamy ani tak spektakularnych miast, jak Ateny czy Babilon, ani tak bogatych grobów, jak te nad Nilem. To powoduje, że stworzenie wartkiej opowieści o przeszłości pełnej bohaterów, władców i bitew jest z naukowego punktu widzenia niemożliwe, a każda tego typu próba to fantazja. Nasza archeologia to setki mniejszych lub trochę większych znalezisk i stanowisk, które mozolnie próbuje się składać w całość, by stworzyć w miarę spójny obraz poszczególnych epok. Nie znaczy to, że nie ma u nas ciekawych znalezisk, które zwróciły uwagę świata i stały się ważnym elementem tej dziejowej układanki.
Sławne kości
W okresach zlodowaceń skute lodem ziemie polskie nie były przyjazne dla wczesnych hominidów.