Osoby czytające wydania polityki

„Polityka” - prezent, który cieszy cały rok.

Pierwszy miesiąc prenumeraty tylko 11,90 zł!

Subskrybuj
Nauka

Jednostka – zerem, jednostka – bzdurą

Jednostka zerem, jednostka bzdurą. „Rosyjska dusza” pod lupą uczonych

Tam, gdzie Karol Darwin i Alfred Russel Wallace dostrzegli porządek wyłaniający się z chaosu powszechnej rywalizacji, Rosjanie zobaczyli zło w najczystszej postaci. Tam, gdzie Karol Darwin i Alfred Russel Wallace dostrzegli porządek wyłaniający się z chaosu powszechnej rywalizacji, Rosjanie zobaczyli zło w najczystszej postaci. Mirosław Gryń / Polityka
Wiele wskazuje na to, że coś takiego jak „rosyjska dusza” istnieje. W nauce. Dziedziną, w której wyraziście się objawia, jest ewolucjonizm.
Karol Darwin. Zdjęcie z 1868 r.Julia Margaret Cameron/Wikipedia Karol Darwin. Zdjęcie z 1868 r.

Najdziwniejszą konsekwencją wojny (nie) wypowiedzianej Ukrainie przez Rosję jest nieoczekiwany powrót do mówienia i myślenia o „rosyjskiej duszy”, choć wiemy, że używając tego pojęcia w sytuacji, gdy ani „naród”, ani tym bardziej „dusza” nie odwołują się do żadnych konkretnych bytów, łatwo można manipulować lub dowodzić dowolnych hipotez. Dlatego lepiej tego nie robić.

A jednak... nadchodzące z pola walk obrazy tak bardzo przywodzą na myśl znane z historii lub autopsji opisy innych bojów, w których Rosjanie brali udział, że myśl o jakiejś ciągłości kulturowej (?) wprost się narzuca. Gdy pogrzebano w dziełach mniej lub bardziej wybitnych Rosjan, znaleziono niepokojące wątki, każące się zastanawiać, czy z tą „duszą” coś jednak nie jest nie w porządku. I pojawiły się pytania: czy Dostojewski odpowiada za Buczę, a Brodski za Irpień? Czy nawet Puszkin ma coś za uszami?

Z pewnością nie istnieje taka nauka, która mogłaby rozstrzygnąć zakres ich „winy”, ale już co do istnienia owej duszy w jednym akurat przypadku takie wysiłki zostały podjęte, a werdykt brzmiał: owszem, wiele na to wskazuje. Tą dziedziną jest ewolucjonizm, co o tyle istotne, że to jedyna może nauka, która na temat stałych rysów naszej psychiki ma coś konkretnego do powiedzenia.

Świat, który sam się stwarza

Najpierw wypada odpowiedzieć, czym jest ewolucjonizm i na czym polegała wprowadzona przez Darwina rewolucja. Najprościej mówiąc, Darwin nie „wymyślił” ewolucji gatunków, bo nad tym dyskutowano już wcześniej (np. Lamarck, Robert Chambers, Erazm Darwin), ale pokazał, jaki realny mechanizm może wywoływać te przekształcenia. Tym mechanizmem jest dobór naturalny i to on właśnie, a nie sam fakt istnienia ewolucji, jest największym wkładem darwinowskiej nauki.

Polityka 1/2.2023 (3396) z dnia 27.12.2022; Nauka ProjektPulsar.pl; s. 94
Oryginalny tytuł tekstu: "Jednostka – zerem, jednostka – bzdurą"
Reklama