Tam, gdzie literatura wyłania się z mitu
Recenzja książki: Eleazar Mieletinski, Pochodzenie eposu bohaterskiego
„Pochodzenie eposu bohaterskiego” to dopiero druga książka z bogatego i wartościowego dorobku Eleazara Mieletinskiego (1918–2005), która trafiła do polskiego odbiorcy. Pierwszą była „Poetyka mitu”, przełożona prawie trzydzieści lat temu.
Kim był autor obu wymienionych pozycji? Wielu czytelnikom nie trzeba przedstawiać tej wybitnej postaci, ale dla porządku wypada przypomnieć, że Mieletinski był światowej sławy rosyjskim mitoznawcą, badaczem literatury tradycyjnej i pięknej. Zajmował się głównie analizą mitu, bajki i eposu oraz stałych motywów, które się w nich pojawiają.
Omawiana tu książka należy do wcześniejszych w jego dorobku (1963). Jest próbą połączenia metody komparatystycznej i historycznej, a to wymaga wielkiej erudycji oraz – co oczywiste przy porządkowaniu każdego rozległego materiału – dyscypliny i precyzji myślenia. Według rosyjskiego autora rozwój eposu w literaturach różnych ludów i narodów przechodził przez trzy główne stadia. Pierwsze z nich to forma opowieści w istocie przedepickich, powstających w środowisku społeczeństw tradycyjnych cechujących się myśleniem mitycznym. Drugi etap to epika archaiczna, charakterystyczna dla społeczeństw znajdujących się w okresie tworzenia pierwszych organizmów państwowych Wreszcie epikę klasyczną Mieletinski łączy ze społecznościami posiadającymi zaawansowaną organizację państwową. Najlepszymi przykładami klasycznego eposu są według autora indyjska „Ramajana” i grecka „Iliada”.
Rosyjski badacz w swojej pracy poddaje szczególnej analizie drugi etap rozwoju eposu, czyli epikę archaiczną. Zanim jednak przejdzie do właściwych rozważań próbuje odtworzyć pierwotną świadomość mityczną, która była źródłem nie tylko literatury, ale także religii, sztuki czy pierwotnej wiedzy o przyrodzie i społeczeństwie.