Ale mądrale!
Wyciągają wnioski i przewidują konsekwencje swoich działań. Jak myślą zwierzęta?
Któż z nas tego nie przeżywał? Późna jesień, wieczorne prognozy zapowiadają pierwszy śnieg, a w samochodzie ciągle letnie opony. Wiemy, że jeżeli w nocy spadnie śnieg, to jesteśmy uziemieni. Budzimy się rano, wyglądamy przez okno – faktycznie, sypie jak diabli. Zatem auto zostaje w garażu, idziemy do tramwaju. Raczej nikt z nas nie pomyśli: sypie śnieg, więc warunki na drodze będą doskonałe, można brać samochód. Nawet jeżeli zdecydujemy się na jazdę na letnich oponach, to z jakąś świadomością ryzyka. Chyba że jesteśmy całkowicie pozbawieni wyobraźni.
Ta historyjka opiera się na jednej z najprostszych zasad logiki: modus ponens. W tłumaczeniu na język potoczny mówi ona tyle, że jeśli z jakiejś przesłanki (sypie śnieg) wynika pewien wniosek czy konsekwencja (trudne warunki na drodze) i przesłanka ta faktycznie zachodzi (śnieg rzeczywiście sypie) – to wniosek także ma miejsce (czekają nas drogowe utrudnienia). Modus ponens spełnia ważną funkcję nie tylko w akademickiej logice, ale także w naszym życiu, służąc za jedno z kryteriów racjonalności myślenia.
Podobnie ważny jest modus tollens, który polega na tym, że jeżeli z jakiejś przesłanki (jeżeli kanapka zostanie zjedzona) wynika jakaś konsekwencja (to kanapki nie będzie), przy czym konsekwencja ta nie nastąpi (kanapka istnieje), to prawdziwe jest zaprzeczenie przesłanki (kanapka nie została zjedzona). Obydwa te przykłady obrazują, że zarówno modus tollens, jak i modus ponens pozwalają opisać myślenie przyczynowe – zdolność do rozumienia konsekwencji jakichś działań czy zdarzeń. My, ludzie, jesteśmy w tym świetni (niektórzy twierdzą, że wręcz zbyt dobrzy, dlatego ulegamy różnym złudzeniom). Ale co ciekawe – nie tylko my.
Małpia przyczynowość
W kilku eksperymentach zespół badaczy z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka w Lipsku postanowił sprawdzić, jak człowiekowate radzą sobie z wnioskowaniami o strukturze modus ponens i modus tollens.