Nazwa Mazowsze po raz pierwszy pojawia się u Galla Anonima, ale skąd się wzięła i co mogła oznaczać, nie bardzo potrafimy wytłumaczyć. Aleksander Gieysztor uważał, że pochodzi od mazi i odnosi się do jakości tamtejszej gleby. Jeden z najwybitniejszych historyków ubiegłego stulecia Henryk Łowmiański sugerował, że to bardzo stary toponim, kojarzony brzmieniem nazwy – Mazowsze – z krainą Amazonek, znanych z antycznych mitów. Tym bardziej że jeszcze relacje z X w. umieszczały Amazonki „za krajem Mieszka”.
Nie tylko nazwa sprawia kłopoty, ale i zasięg. Patrzący z Krakowa albo z Gniezna Gall Anonim pisał, że Mazowsze to ziemia leżąca ultra Vislam, czyli za Wisłą. Czyżby Warszawa wtedy nie należała do Mazowsza? Narażę się zapewne wielu osobom, ale wydaje mi się, że ziemie, na których w XIV w. (dopiero!) znalazła się nasza stolica, nie stanowiły Mazowsza. Być może były to terytoria związane z Łęczycą, może z Czerskiem. Do rozbiorów prawobrzeżna Warszawa wraz z Saską Kępą podlegała najstarszej polskiej diecezji w Poznaniu. Jeszcze w XIII w. było dwóch wojewodów – mazowiecki oraz czerski. Niektórzy badacze sądzą, że granice Mazowsza po prawej stronie Wisły określają wschodni zasięg Państwa Mieszka, inni, że Wisła stanowiła granicę między dwoma różnymi plemionami.
Tak naprawdę Wielkie Mazowsze – mające zasięg dzisiejszego województwa mazowieckiego (bez ziemi łomżyńskiej, wiskiej, częściowo dobrzyńskiej) – stworzył dopiero Konrad Mazowiecki. Ten kandydat do tronu krakowskiego zjednoczył leżące w zasięgu biskupstwa płockiego ziemie po prawej stronie Wisły z obszarami, na których powstały nieco później m.