Archiwum Polityki

Utracona przeszłość

Nobel dla Naipaula dużo mniej zaskoczył Zachód niż Polaków. W Polsce jest on po prostu pisarzem nieznanym, choć przekładanym i wydawanym u nas już od lat 70. A ma do powiedzenia rzeczy, które rzadko przychodzą do głowy nad Wisłą – w krainie jednej mowy, jednej kultury i jednej religii. Naipaula interesuje świat, w którym młyny historii mielą religie i kultury na sieczkę – świat, który idzie ku nam coraz szybszym krokiem.

Naipaul, jak Ryszard Kapuściński, ma reporterskie doświadczenie i ciekawość świata, które wykorzystuje literacko i filozoficznie. Ma także „metyskie” zaplecze, jakby był postacią wziętą z literatury realizmu magicznego.

Urodził się w rejonie Karaibów, na Trynidadzie, wówczas jeszcze kolonii brytyjskiej, w rodzinie ubogich imigrantów indyjskich z wysokiej kasty kapłańskiej. Widać od razu, że Naipaul będzie miał problem z tożsamością, który popchnie go w stronę pisania. Co to znaczy Karaiby? To znaczy: hiszpańska konkwista, niewolnicy z Afryki, walka o wpływy między imperiami białego człowieka, ucieranie się jakiejś formy życia z elementów trudnych do pogodzenia.

Naipaul, nazywany przez bliskich Vidia (skrót od Vidiadhar), bada w swych książkach czy to w ogóle możliwe, by w świecie, który nagle tak się pozornie skurczył, powstała jakaś jedna uniwersalna cywilizacja. Wynik nie jest jednoznaczny i dlatego Vidia ma w świecie zarówno entuzjastów jak i krytyków.

Ci pierwsi widzą w nim błyskotliwego demaskatora mitów o sielance zniszczonej przez kolonializm, ci drudzy – rasistę. Ale prawie wszyscy zgadzają się, że Naipaul to pierwsza liga literatury światowej. Poeta Derek Walcott, też noblista z Karaibów, nazwał Naipaula „naszym najświetniejszym mistrzem angielskiej frazy”, ale wytknął mu niechęć do Murzynów i szyderstwo deformujące urodę jego prozy.

Stąd krok do awantury o polityczną wymowę Nobla dla Naipaula. Kandyduje od lat, dlaczego dostał nagrodę właśnie teraz, po wybuchu wojny z terroryzmem? Może dlatego, że napisał dwie książki z podróży po niearabskich krajach islamskich, które nie zachwyciły muzułmanów? Vidia faktycznie mówi wyznawcom islamu rzeczy gorzkie: że padli ofiarą podboju kulturowego, który zniszczył ich wcześniejszą historię, kazał im ją całkowicie wymazać ze zbiorowej pamięci, jakby jej w ogóle nigdy nie było.

Polityka 43.2001 (2321) z dnia 27.10.2001; Kultura; s. 48
Reklama