Archiwum Polityki

Rok trzech sułtanów

Zanim młodoturcy doprowadzili do obalenia monarchii i utworzenia świeckiej republiki w 1922 r., ich poprzednicy próbowali w XIX w. zmodernizować imperium osmańskie. Jakiego rodzaju było to przedsięwzięcie, świadczą wydarzenia jednego, 1876 r.
Jarosław Krysik/Polityka

4 czerwca 1876 r. Abdulaziz, zdetronizowany władca imperium osmańskiego, poprosił, aby przyniesiono mu nożyczki. Nie dostał ich od razu. Tydzień wcześniej jego wola była rozkazem dla milionów muzułmanów, chrześcijan i żydów zamieszkujących państwo sięgające od Bałkanów po Irak. Teraz był tylko więźniem pałacowego apartamentu, z którego usunięto wszelką broń i ostre narzędzia. Kiedy jednak były sułtan, znany z umiłowania elegancji, oświadczył, że chciałby sobie przyciąć brodę – dostał nożyczki. Wkrótce potem kobiety z haremu, zaglądając w okno pokoju, gdzie Abdulaziz miał zadbać o swój wygląd, zauważyły, że siedzi on w fotelu z nienaturalnie opuszczoną głową, i podniosły raban. Było już jednak za późno: były sułtan nie żył. Użył nożyczek do podcięcia sobie żył.

Ciało pokazano znanym w stolicy lekarzom, również tym zatrudnionym w ambasadach. Uznali, że denat popełnił samobójstwo. Po mieście krążyły pogłoski o morderstwie; nie byłoby ono niczym nowym w burzliwych dziejach imperium osmańskiego. Ale mało kto Abdulazizowi współczuł. Przez piętnaście lat swego panowania nie zaskarbił sobie popularności.

Reorganizacja: ekipa i program

W chwili gdy wstąpił na tron w 1861 r., odziedziczył po swym poprzedniku Abdulmedżidzie ideę wykorzystania zachodnich doświadczeń w celu odrodzenia potęgi imperium – i ekipę ludzi gotowych tę ideę wcielić w życie. Skompletował ją Mustafa Reszid (1800–1858), zwany ojcem reform tureckich, sześciokrotnie sprawujący urząd wielkiego wezyra. To on przekonał w 1839 r. szesnastoletniego wówczas sułtana Abdulmedżida do ogłoszenia Manifestu z Gűlhane – przełomowej deklaracji zapowiadającej zrównanie w prawach poddanych, ukrócenie nadużyć i wielkie zmiany w wymiarze sprawiedliwości. To on zauważył talenty ludzi, którzy wkrótce mieli odgrywać pierwszorzędne role w programie gruntownej naprawy państwa, zwanym skromnie Reorganizacją, Uporządkowaniem (Tanzimat).

Pomocnik Historyczny Nr 1/2008 (90026) z dnia 23.02.2008; Pomocnik Historyczny; s. 28
Reklama