Archiwum Polityki

Niebiańskie oko

Dzięki porozumieniu zawartemu między rządami Polski i Republiki Południowej Afryki polscy uczeni zyskają dostęp do aparatury najwyższej światowej klasy - teleskopu optycznego SALT. Na świecie działa obecnie tylko kilka takich urządzeń. Łączy je nie tylko wielkość, ale również osoba konstruktora - mało znanego w Polsce inżyniera z San Francisco, profesora Stefana Medwadowskiego.

Jakie mogą być pożytki z patrzenia w niebo? Widoczne z Ziemi sygnały zawierają olbrzymią ilość danych o historii oraz budowie fizycznej i chemicznej wszechświata. Do ich wykorzystania potrzebna jest jednak specjalna aparatura. Możliwości obserwacyjne teleskopu określa wielkość głównego zwierciadła - od niej zależy zdolność wychwytywania sygnałów świetlnych z przestrzeni kosmicznej. Im większe zwierciadło, tym słabsze źródła promieniowania można identyfikować. Oznacza to możliwość odkrywania obiektów jeszcze nieznanych i poznawania ich historii.

Światło, choć porusza się bardzo szybko, to jednak ma ograniczoną prędkość - 300 tys. km na sekundę. Sygnały, które docierają z odległych miejsc wszechświata, były "nadane" bardzo dawno temu. Im więc mocniejszy teleskop, tym dalej pozwala zanurzyć się w przeszłość. Tym samym astronomowie uzyskują bezpośrednie dowody umożliwiające testowanie teorii ewolucji wszechświata. To tak, jakby współczesny historyk mógł na żywo oglądać relację telewizyjną, np. z bitwy pod Grunwaldem. Dobry teleskop daje jednak jeszcze większe możliwości - umożliwia dokonywanie analiz spektralnych, a więc badanie rodzaju emitowanego przez obiekty kosmiczne światła, co z kolei pozwala określić skład chemiczny. Ostatnio bardzo popularne stało się zapoczątkowane przez polskiego astronoma Aleksandra Wolszczana poszukiwanie nowych planet znajdujących się poza Układem Słonecznym.

Przez wiele lat kres zdolności konstrukcyjnych wyznaczały dwa urządzenia - teleskop Hale´a o średnicy lustra 5 m, znajdujący się w obserwatorium Mount Palomar w Stanach Zjednoczonych i teleskop radziecki o średnicy 6 m. Teleskop Hale´a został opracowany w 1920 r., a swą misję rozpoczął w 1948 r. Jego lustro wykonane było z jednej tafli szklanej - taka technologia ograniczała jednak maksymalną średnicę zwierciadła.

Polityka 50.1999 (2223) z dnia 11.12.1999; Nauka; s. 72
Reklama