Jasnowłosi barbarzyńcy z morderczym błyskiem w błękitnych oczach niszczący najwspanialsze dzieła sztuki antycznego świata – tak w powszechnym wyobrażeniu jawią się Wandalowie. Zdobyli oni i złupili Rzym w 455 r. Czyn ten sprawił, że pojęcie wandalizmu upowszechniło się w wielu językach europejskich, ale dopiero po 1794 r., kiedy to Henri Grégoire, biskup Blois, użył go dla określenia niszczycielskich praktyk wojsk republikańskich we Francji.
Tymczasem Wandalowie nie byli wcale bardziej „wandalscy” niż inne ludy owej i późniejszych epok.
Już Pliniusz Starszy w „Historii naturalnej” i Tacyt w „Germanii” wspominali, przy okazji opisywania ludów i terenów graniczących z Imperium Rzymskim, mieszkających na północy Wandalów. Informacje o nich pochodziły jednak zazwyczaj z drugiej ręki – od kupców, szpiegów i wędrowców, przez co obraz przedstawiony w tych dziełach jest wieloznaczny i fragmentaryczny. Interpretacja tych tekstów nie jest prosta, jeszcze trudniejsze jest jednak powiązanie informacji tekstowych z całkowicie niemymi materiałami archeologicznymi. – Wychodzimy z założenia, że podobne zjawiska dotyczą tej samej kultury – mówi Jacek Andrzejowski, komisarz poświęconej Wandalom wystawy w warszawskim Arsenale i znawca okresu wpływów rzymskich na ziemiach polskich. – Ale nie zawsze wyodrębniona przez nas kultura archeologiczna musi pokrywać się z pojęciem ludu w znaczeniu etnicznym.
Na przełomie er w dzisiejszej Polsce mieszkali przedstawiciele trzech kultur. Na północy była to kultura wielbarska (od miejscowości Wielbark koło Malborka), południową i środkową część zdominowała kultura przeworska (od Przeworska w południowo-wschodniej Polsce), zaś północny wschód zamieszkiwały plemiona bałtyjskie – przodkowie Prusów i Jaćwięgów.