Archiwum Polityki

Kosmiczna pochodnia

Trzy miliardy lat przed narodzinami Słońca, gdzieś w połowie drogi do granic Wszechświata, zdarzyła się najpotężniejsza w dziejach eksplozja. Dziś badamy jej ślad – błysk gamma.

Obraz Wszechświata niezwykle się wzbogacił, gdy w XX w. zaczęto wykorzystywać do jego obserwacji nie tylko światło widzialne, lecz również fale radiowe, mikrofale, promieniowanie rentgena i kwanty gamma. Wszystko to są fale elektromagnetyczne o długościach od kilkuset metrów po ułamki mikrometra. Radioastronomia zaludniła kosmos pulsarami, które niby latarnie morskie wysyłają w przestrzeń idealnie regularne sygnały. Dzięki astronomii mikrofalowej odkryto bezpośredni ślad po Wielkim Wybuchu – wszechobecne promieniowanie tła. Obserwacje kwantów gamma pokazały, że średnio trzy razy na dobę gdzieś we Wszechświecie następuje eksplozja trwająca od ułamków sekundy do kilku godzin. Niebo okazuje się równomiernie znaczone błyskami GRB (Gamma Ray Burst), z Ziemi niewidocznymi, gdyż atmosfera naszej planety stanowi dla promieni gamma szczelną zasłonę. Błyski gamma odkryto przypadkowo w końcu lat 60. XX w. dzięki umieszczonym na orbicie okołoziemskiej szpiegowskim satelitom Vela. Miały rejestrować kwanty gamma emitowane podczas wybuchów bomb jądrowych, ale zaobserwowały błyski GRB.

Przez blisko 30 lat natura rozbłysków gamma pozostawała zupełną zagadką. Nie udawało się skojarzyć źródeł tego promieniowania z obiektami obserwowanymi w świetle widzialnym, gdyż ze względu na słabą rozdzielczość kątową detektorów promieniowania gamma umiano jedynie orientacyjnie wskazać kierunek, skąd ono docierało. Nie potrafiono określić odległości do miejsc, w których rozbłyski następowały – nie wiedziano więc, czy eksplozje następują w naszej galaktyce, czy też gdzieś w głębi kosmosu. W debacie publicznej, zorganizowanej w Waszyngtonie w 1995 r., Bohdan Paczyński – zmarły niedawno polski astrofizyk, profesor Princeton University – dowodził kosmicznego oddalenia źródeł.

Polityka 49.2008 (2683) z dnia 06.12.2008; Nauka; s. 70
Reklama