Na jubileusz 30-lecia Monaru zjechało do ośrodka w Marianówku pod Kołobrzegiem 1,2 tys. osób. Na taki zlot w 1985 r. w Rożnowicach uczestników – absolwentów kuracji i leczących się – zjechało 300 (opublikowaliśmy wtedy reportaż, POLITYKA 36/85). Niektórzy w Marianówku znów się spotkali: uciekli grabarzowi spod łopaty. Ci, którzy wrócili do nałogu, dawno umarli albo właśnie wymierają. To ostatnia tura dziś 40-, 50-letnich niedobitków z tamtych lat, wyniszczonych przez opiaty. Kilka takich osób jest na zlocie, próbują ratować się u kresu, zacząć życie na nowo.
Ale monarowisko w Marianówku zalewa młoda fala – następcy schodzących. Kim są? Co się zmieniło przez te 23 lata?
Nie ma już Natalii, bohaterki tamtego reportażu. Miałaby teraz gdzieś koło pięćdziesiątki. Ale jest inna Natalia w wieku tamtej. Do tej przychodzi czarny człowiek i krzyczy. Natalia widzi różne zwierzęta, które coś jej szepczą do ucha. Może wyskoczyć z okna, bo czarny człowiek nie uprzedzi, że to piętro. Syczy, że otruła się i musi wymiotować. Ma psychozy. Ucieka. Śpi w ruderach, melinach.
16-letnia Regina też ma stany psychotyczne. Zaczęło się od łagodnej padaczki. Cała się trzęsła. Matka przez dwa lata niczego nie zauważyła. Dziewczyna uprawiała sport. Osiągała świetne wyniki, ale coraz gorzej sobie radziła. Zaczęła się ratować narkotykami. Lena, rówieśniczka Reginy, też z psychozami, zaczęła się ciąć – ze strachu, z napięcia, pragnienia, odczucia, że to wciąż ona, a nie jakaś inna. Ostatnio wychowawcy zauważyli, że przestała się uszkadzać, lecz wydało się, że robi to sprytniej – od kostek nóg ukrytych w spodniach, aż po pachy, pod sweterkiem, widać rany nacięte jak przedziałki na krawieckim centymetrze. To jest ta straszna różnica.
Kompoty z makowej słomy z czasów Kotańskiego zamieniały opiatowców we wraki.