Bracia i siostry: jak ze soba walczą i jak się godzą?

Joanna była uczynna i pracowita. Na każde wezwanie rodziców gotowa do pracy w gospodarstwie. Jej starszy o 2 lata i 3 miesiące brat Staszek wręcz przeciwnie. Był porywczy, nie stronił od bójek. Nie szanował siostry, choć to, że pomaga rodzicom, było mu na rękę. Opuścił rodzinną wieś, gdy wyjechał do szkoły średniej. Joanny życie nie rozpieszczało. Choroba szybko zabrała jej męża, więc jedynego syna wychowywała sama. Opieka nad niedołężnymi już rodzicami też spadła na nią. Owszem, Staszek pojawiał się we wsi kilka razy do roku, ale najbardziej interesowały go wtedy spotkania z dawnymi znajomymi. I rozsiewanie plotek o siostrze, których ona nie miała siły prostować. Rodzice zawsze mimo wszystko faworyzowali Staszka. Cały majątek – kilka kawałków ziemi i zaniedbany dom – zapisali jemu. On nie był bezduszny i wspaniałomyślnie się zgodził, by siostra, wyprowadzając się, wzięła sobie kilka pamiątek. Nad grobem rodziców minęli się bez słowa. Nie ma dokładnych statystyk dotyczących tego, ilu Polaków utrzymuje dobre stosunki ze swoim rodzeństwem. W przeprowadzonym na zlecenie „Gazety Wyborczej” i HBO sondażu TNS Polska z 2013 r. co trzecia osoba zadeklarowała, że największą więź czuje z bratem lub siostrą. Z kolei w badaniu realizowanym w tym samym roku przez CBOS tylko co dwudziesta osoba stwierdziła, że ze swoim rodzeństwem spotyka się co najmniej raz w tygodniu. Tymczasem psychologowie podkreślają, jak wielką wartość ma pielęgnacja siostrzano-braterskich uczuć. Rodzeństwo – wychowane w tych samych warunkach i przez tych samych rodziców – zna się nawzajem lepiej niż ktokolwiek inny. Poza genami dzieli wspomnienia, tradycje, rodzinne traumy i tajemnice. Ta więź to jednak często miłość i nienawiść jednocześnie – mówią terapeuci. Bo dorastanie razem nie jest łatwe. Szczególnym przypadkiem są bliźnięta. Badania pokazują, że potrafią one wytworzyć między sobą nieporównywalny z żadnym innym rodzaj bliskości, do której w skrajnych przypadkach mogą nie chcieć dopuszczać innych osób. Część naukowców twierdzi nawet, że miewają specyficzny, zrozumiały tylko dla nich samych, sposób komunikacji. Zdarza się też, że wybierają tę samą drogę życiową, jak np. bracia Golcowie, którzy razem z resztą rodziny koncertują po całej Polsce i świecie. – Do pewnego momentu mieliśmy też mnóstwo wspólnych rzeczy: konto, samochód, mieszkanie. I wcale nie było nam z tym źle. Odkąd założyliśmy rodziny, jest już trochę inaczej, ale wciąż jesteśmy ze sobą bardzo blisko – mówi Paweł Golec. Prof. Nancy Seagal z Californian State University na określenie takiej wyjątkowej relacji ukuła termin: niezwykła przyjaźń. Twierdzi, że uczucie to jest w stanie przetrwać długie lata, a bliźnięta zawsze są dla siebie najważniejszymi osobami na świecie. Jeśli między dziećmi jest różnica wieku, kłopoty mogą towarzyszyć ich relacji od samego początku. Pierwszym ważnym momentem jest to, jak rodzice przygotują starsze dziecko na pojawienie się kolejnego. Do osiemnastego miesiąca życia maluch nie jest świadomy zmian, jakie zajdą w jego najbliższym otoczeniu, kiedy urodzi mu się rodzeństwo. Starszym dzieckiem mogą targać silne emocje: od dumy po zazdrość i lęk, że teraz będzie mniej kochane. – Dziecko nie może z tym zostać samo. Rodzice powinni starać się je zrozumieć, rozwiewać jego obawy – tłumaczy dr Magdalena Śniegulska z Uniwersytetu SWPS. Ważna jest nie tylko rozmowa – podkreśla Salvatore Capodieci, autor książki „Rodzeństwo – Jaś i Małgosia czy Kain i Abel”. Po przywiezieniu noworodka do domu rodzice powinni także pokazać starszemu dziecku, jak może bezpiecznie pomóc w opiece nad bratem czy siostrą. I – w swoim czasie – jak się z młodszym bawić. Posiadanie rodzeństwa nie powinno się bowiem kojarzyć wyłącznie z wysiłkiem i obowiązkami. Nie wolno także dziecka do niczego zmuszać: jeśli nie chce angażować się w opiekę nad noworodkiem, trzeba pozwolić mu samemu do tego dojrzeć. Każde dziecko chce być wyjątkowe, rywalizuje więc z rodzeństwem o czas i uwagę rodziców. Jeśli oni nie potrafią sprawiedliwie rozłożyć swoich uczuć – z wiekiem walka dzieci jest coraz intensywniejsza. Komentarze typu „Franek jest młodszy, a znacznie od ciebie rozsądniejszy” świadczą o faworyzowaniu drugiego (do czego przyznaje się – jak wynika z badań prof. Karla Pillemera z Uniwersytetu Cornella – około 70 proc. matek). W upokorzonym starszym dziecku może wzmagać się niechęć wobec młodszego i prowadzić nawet do agresji. Z badań prof. Murray Straus z Uniwersytetu New Hempshire wynika, że prawie troje na czworo dzieci stosuje wobec swojego rodzeństwa lekkie formy przemocy (szturchnięcia, popchnięcia), a 42 proc. posuwa się do kopnięć czy uderzeń. Jeśli doda się do tego agresję słowną, wychodzi, że 85 proc. dzieci wobec swoich braci lub sióstr stosuje przemoc